Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας: Αίτια υπογονιμότητας στον άνδρα και στη γυναίκα

Αίτια υπογονιμότητας στη γυναίκα

Στη γυναίκα ο ορμονικός έλεγχος, η υπερηχογραφική εκτίμηση μήτρας και ωοθηκών και η υστεροσαλπιγγογραφία αποτελούν τις βασικές εξετάσεις αξιολόγησης της γονιμότητας της. Διαταραχές στην ωορρηξία, λόγω διαταραγμένου ορμονικού προφίλ, το συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών, οι κλειστές σαλπιγγες λόγω φλεγμωνών της πυέλου, οι ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας, η ενδομητρίωση, οι διαταρραχές στην πικτικότητα του αίματος και ανοσολογικοί λόγοι είναι υπεύθυνοι για την αποτυχία επίτευξης εγκυμοσύνης ή τις αποβολές.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των εμβρύων που καταλήγουν σε αποβολή έχουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες οι οποίες αυξάνουν με την πάροδο της μητρικής ηλικίας. H προεμφυτευτική γενετική διάγνωση (ΠΓΔ) έχει προταθεί λοιπόν ως λύση που επιτρέπει τη διάγνωση ανωμαλιών σε έμβρυα πριν την εμφύτευση στη μήτρα και με τη μεταφορά μόνο φυσιολογικών εμβρύων επιτυγχάνει την επίτευξη μίας υγιούς κύησης από την πρωτη στιγμή. Η μέθοδος εφαρμόζεται σε γυναίκες αυξημένης ηλικίας >36 ετών, με καθέξιν αποβολές, επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, σε περιπτώσεις προϋπάρχουσας κύησης με ανευπλοειδία.

Σε περιστατικά ζευγαριών με αποτυχία γονιμοποίησης ή κακή ποιότητα εμβρύων ή αποβολές γενετικής αιτιολογίας που δεν οφείλονται σε γυναικείο παράγοντα (π.χ σύνδρομο Τurner, υδατόμορφες μάζες) η γενετική ανάλυση σπερματοζωαρίων είναι απαραίτητη ώστε να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη χρωμοσωμικών ανωμαλιών στα σπερματοζωάρια. Στην περίπτωση αυτή τα ζευγάρια μπορούν να επιλέξουν επίσης τη χρήση βιοψίας και προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης (ΠΓΔ) για την επιλογή φυσιολογικών εμβρύων σε επόμενο κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Αίτια υπογονιμότητας στον άνδρα

Στον άνδρα το κλασικό σπερμοδιάγραμμα αποτελεί το πρώτο τέστ που αξιολογεί τον όγκο, τη συγκέντρωση, την κινητικότητα και τη μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Η συγκέντρωση λευκοκυττάρων στο δείγμα έχει αρνητική επίδραση στη γονιμοποιητική ικανότητα του σπέρματος και κυρίως όταν συνδυάζεται με αλκαλικό pH, όπου ουσιαστικά αποτελεί ένδειξη φλεγμονής του αναπαραγωγικού συστήματος. Επιπλέον, σημαντικές εργαστηριακές εξετάσεις σπέρματος αποτελούν η καλλιέργεια για την ανίχνευση μικροοργανισμών, ο έλεγχος αντι-σπερμικων αντισωμάτων για τη διερεύνηση ανοσολογικού παράγοντα και ο βιοχημικός έλεγχος ουσιών που εκκρίνονται από τα επικουρικά σεξουαλικά όργανα που περιλαμβάνουν κυρίως τον προστάτη, τις σπερματοδόχες κύστεις και την επιδιδυμίδα. Η λειτουργία του προστάτη, των σπερματοδόχων κύστεων και της επιδιδυμίδας μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά με τη μέτρηση των επιπέδων ψευδαργύρου, φρουκτόζης και α- γλουκοσιδάσης αντιστοιχα στο σπερματικό υγρό.

Η μέτρηση του ποσοστού κατακερματισμένου DNA, του συνόλου δηλαδή των θραύσεων στη μια ή και στις δύο έλικες του DNA στην κεφαλή των σπερματοζωαρίων, μπορεί να αξιολογηθεί με την τεχνική της κυτταρομετρίας ροής ή την μέθοδο TUNEL. Ο κατακερματισμός συνήθως προκαλείται ενδογενώς από το οξειδωτικό στρες, συνδέεται με λοιμώξεις και επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες όπως: το κάπνισμα, το αλκοόλ, την έκθεση σε περιβαλλοντικούς ρύπους, ακτινοβολία, φάρμακα ή ουσίες, την αύξηση της θερμοκρασίας των όρχεων (μετά από ποδηλασία ή ακόμη και από φορητούς υπολογιστές), την κακή διατροφή και την παχυσαρκία. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως σπέρματα με αυξημένο ποσοστό κατακερματισμένου DNA (≥29) σχετίζονται με χαμηλό ποσοστό γονιμοποίησης σε προσπάθειες εξωσωματικής, κακή ποιότητα εμβρύων, αποτυχία εμφύτευσης των εμβρύων στη μήτρα ή αποβολές.

Σε περιπτώσεις ανδρών με αυξημένο ποσοστό κατακερματισμένου DNA η υιοθέτηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής και διατροφής μπορεί να συμβάλει στην καλυτέρευση των παραμέτρων του σπέρματος και στην ενίσχυση της γονιμότητάς τους:

• Διακοπή του καπνίσματος.
• Υγιεινή διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, αντιοξειδωτικά, ξηρούς καρπούς.
• Σύμπλεγμα βιταμινών που έχουν αντιοξειδωτική δράση, όπως οι βιταμίνες C και Ε, το συνένζυμο Q-10 και τα συμπληρώματα που περιέχουν καρνιτίνη.
• Έλεγχος και θεραπεία τυχόν λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος.

Νίκος Πετρογιάννης Διευθυντής Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Γενικός Γραμματέας ΕΜΓΕ

Κατερίνα Χατζημελετίου Αν. Καθηγήτρια Εμβρυολογίας-Γενετικής στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή ΑΠΘ, Υπεύθυνη IVF Εργαστηρίου A’ M/Γ Κλινική Α.Π.Θ, Γ.Ν.Θ. ‘Παπαγεωργίου’. Αντιπρόεδρος Επιστημονικής Εταιρείας Κλινικής Εμβρυολογίας και Βιολογίας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής