Ανασκόπηση 2023: Οι προκλήσεις της ελληνικής οικογένειας

Η οικογένεια στην Ελλάδα θεωρείται ένας θεμελιώδης κοινωνικός θεσμός, ωστόσο υπάρχει έντονος προβληματισμός για το μέλλον της.

Η υπογεννητικότητα έχει αναδειχθεί σε μείζον πρόβλημα γι΄αυτό και η κυβέρνηση μέσα στο 2023 προχώρησε στη διχοτόμηση του υπουργείου Εργασίας και στη δημιουργία του υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας με στόχο τη στήριξη της οικογένειας και τη λήψη μέτρων για το δημογραφικό.

Mείωση στις γεννήσεις

Το 2023 ήρθαν στο φως της δημοσιότητες έρευνες και στοιχεία σχετικά με την ελληνική οικογένεια που προκαλούν έντονο προβληματισμό: τα ζευγάρια αποκτούν παιδί σε μεγαλύτερη ηλικία ή καθόλου και η τάση είναι να παραμένουν στο ένα παιδί.
Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, οι γεννήσεις στην Ελλάδα κατά το 2022 ανήλθαν σε 76.095 (39.305 αγόρια και 36.790 κορίτσια) καταγράφοντας μείωση κατά 10,8% σε σχέση με το 2021 που ήταν 85.346 (43.998 αγόρια και 41.348 κορίτσια). Στις γεννήσεις δεν συμπεριλαμβάνονται οι γεννήσεις νεκρών βρεφών, οι οποίες κατά το 2022 ανήλθαν σε 446, μειωμένες κατά 1,5% σε σχέση με το 2021 που ήταν 453.
Όσον αφορά τους γάμους, το 2022 τελέστηκαν 43.355 (21.381 θρησκευτικοί και 21.974 πολιτικοί) παρουσιάζοντας αύξηση κατά 6,4% σε σχέση με το 2021, κατά το οποίο είχαν πραγματοποιηθεί 40.759 (18.487 θρησκευτικοί και 22.272 πολιτικοί).

Οι Ελληνίδες κάνουν λιγότερα παιδιά

Πλέον τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα γεννιούνται λιγότερα από 100.000 παιδιά τον χρόνο, για πρώτη φορά από τότε που καταγράφονται στοιχεία.

Η διάμεση ηλικία των Ελλήνων πλέον φτάνει τα 44 έτη (από 39 το 2000 και 30 το 1960). To 1999 o δείκτης γονιμότητας στη χώρα μας έφτασε στο ναδίρ του 1,23, κάτω δηλαδή από το όριο της «ακραία χαμηλής γονιμότητας». Όπως προέκυψε από έρευνα της διαΝΕΟσις, έκτοτε υπήρξε μια μικρή αύξηση (το επονομαζόμενο "rebound" ή "catching-up effect" που συνήθως ακολουθεί μεγάλες πτώσεις της γονιμότητας) αλλά ο δείκτης παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Πλέον οι Ελληνίδες αποκτούν το πρώτο τους παιδί κατά μέσο όρο στην ηλικία των 30,3 ετών (το 2016 -από 28,8 το 2008). Ο αντίστοιχος μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι τα 29 έτη. Σχεδόν μία στις τρεις γεννήσεις στη χώρα μας πραγματοποιείται από γυναίκες ηλικίας 30-34 ετών και μία στις τέσσερις από γυναίκες ηλικίας 35-39 ετών. Στην Ελλάδα, δε, εμφανίζεται και ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά πρώτων γεννήσεων από μητέρες ηλικίας άνω των 40 στην Ευρώπη (5,3%). Αυτή η αναβολή της τεκνοποίησης και της απόκτησης του πρώτου παιδιού πολύ φυσιολογικά μειώνει τις πιθανότητες απόκτησης και δεύτερου ή τρίτου παιδιού.

Επίδομα μητρότητας

Το επίδομα μητρότητας αν και δεν είναι πανάκεια, είναι σημαντικό για την μητέρα που μόλις γέννησε. Όπως ανακοινώθηκε από το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Αφάλισης επεκτείνεται η χορήγησή του στις αυτοαπασχολούμενες και τις αγρότισσες. Μέχρι και τώρα οι εργαζόμενες στον ιδιωτικό τομέα λαμβάνουν το ειδικό επίδομα προστασίας της μητρότητας ίσο με τον κατώτατο μισθό για 9 μήνες, οι αυτοαπασχολούμενες γυναίκες, άμεσα ασφαλισμένες του τ. ΟΑΕΕ και οι αντίστοιχες επαγγελματίες του τ. ΕΤΑΑ λαμβάνουν μηνιαίο επίδομα μητρότητας ύψους 150 ευρώ για τέσσερις μήνες, ενώ οι αγρότισσες δεν παίρνουν καμία παροχή.

Οικονομική κρίση – επαγγελματική αβεβαιότητα

Τα οικονομικά όπως και η εργασιακή ανασφάλεια παραμένουν από τους πιο σημαντικούς λόγους που τα ζευγάρια δεν παίρνουν εύκολα την απόφαση να κάνουν παιδιά.

Σε έρευνα που διενεργήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) για την Υδρόγειο Ασφαλιστική, η πλειονότητα των συμμετεχόντων απάντησε ότι η βασική αιτία που δυσκολεύεται να κάνει παιδιά είναι οι οικονομικές δυσκολίες (49%) και ο στενά συσχετισμένος με αυτόν λόγος της εργασιακής ανασφάλειας (12,10%), με τις γυναίκες και τους νέους να δίνουν συχνότερα αυτές τις απαντήσεις. Στο ερώτημα «Ποια θεωρείτε ως μεγαλύτερη «απειλή» για τη δημιουργία οικογένειας στην Ελλάδα σήμερα;», οι ερωτώμενοι απάντησαν: Την οικονομική κρίση (43,05%), την επαγγελματική αβεβαιότητα (25,48%) και την αλλαγή των αξιών (23,55%).
Όσοι απάντησαν στην έρευνα θεωρούν ότι η οικογενειακή ζωή και η εργασία δεν συνδυάζονται εύκολα (54,95%), ενώ ενδιαφέρον επίσης είχαν οι απαντήσεις που αφορούν στο πώς το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον επηρεάζει την οικογένεια, με μία «αχτίδα αισιοδοξίας» να προέρχεται από την τηλεργασία: Σε ποσοστό 64%, οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι η τηλεργασία διευκολύνει από πολύ (41,8%) έως παρά πολύ (22,2%) τον συνδυασμό εργασιακής και οικογενειακής ζωής.

Ενδοοικογενειακή βία - Αύξηση περιστατικών βίας σε γυναίκες

Το 2023 ήταν μια χρονιά που τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αυξήθηκαν δραματικά. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2023 καταγράφηκαν 5.694 περιπτώσεις επιθέσεις σε γυναίκες κατά κύριο λόγο από συζύγους ή ερωτικούς συντρόφους.

Η Ελληνική Αστυνομία, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, δημιούργησε Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, οι οποίες λειτουργούν σε όλη την Επικράτεια. Συγκεκριμένα, ιδρύθηκαν 73 επιτελικές Υπηρεσίες Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, καθώς και 18 Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας με επιχειρησιακά-προανακριτικά καθήκοντα. Η Ελληνική Αστυνομία διαχειρίζεται κάθε περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας και ενημερώνει τις αρμόδιες εισαγγελικές Αρχές, ενώ παράλληλα, παρέχει κατευθύνσεις και πληροφορίες στα θύματα, για την αναζήτηση δομών στέγασης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ψυχοκοινωνικής και νομικής υποστήριξης.

Σε μια προσπάθεια καταπολέμησης της ενδοοικογενειακής βίας, το υπουργείο Δικαιοσύνης προβλέπει στο σχέδιο νόμου για τις τροποποιήσεις στον Ποινικό Κώδικα και την Ποινική Δικονομία, αυστηροποίηση των ποινών. Ποιο συγκεκριμένα για απλή σωματική κάκωση ή βλάβη προβλέπεται φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, ενώ η ποινή θα διπλασιάζεται εάν το θύμα είναι έγκυος ή εάν η κακοποιητική πράξη γίνεται μπροστά στα μάτια του ανηλίκου.

Αν προκληθούν σωματικές βλάβες ή διανοητική πάθηση του θύματος θα επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι 10 χρόνια. Στην περίπτωση που κάποιος από την οικογένεια προκαλεί χρόνια σωματικά ή ψυχολογικά μαρτύρια σε βάρος κάποιου άλλου μέλους της οικογένειας η ποινή θα είναι τουλάχιστον 5 χρόνια φυλάκισης ενώ πιο αυστηρές θα είναι οι ποινές αν το θύμα είναι ανήλικο.

Πρόγραμμα «Νταντάδες της γειτονιάς»

Για το 2024 μεταφέρεται η εφαρμογή του προγράμματος «Νταντάδες της γειτονιάς». Το ποσό που θα λαμβάνουν οι δικαιούχοι που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα «Νταντάδες της γειτονιάς» είναι 500 από 250 ευρώ που είχε οριστεί αρχικά, για τη φύλαξη και φροντίδα των βρεφών τους από επιμελητή/επιμελήτρια που θα έχουν επιλέξει από το Μητρώο Επιμελητών.

Το ποσό αυτό θα δίνεται στις περιπτώσεις που ο γονέας εργάζεται με καθεστώς πλήρους απασχόλησης ή είναι ελεύθερος/η επαγγελματίας ή αυτοαπασχολούμενος/η.

Επίσης οι άνεργες μητέρες, οι γονείς που εργάζονται με καθεστώς μερικής απασχόλησης ή λαμβάνουν άλλο voucher για βρεφονηπιακούς σταθμούς, θα λαμβάνουν κάθε μήνα το ποσό των 300 ευρώ (από 150 που ήταν αρχικά).