Kαρκινικοί δείκτες: Μπορούμε να τους ανιχνεύσουμε στο αίμα;

Ως καρκίνο ορίζουμε μία ομάδα νόσων, πού χαρακτηρίζονται από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κάποιων κυττάρων του σώματος, τα οποία διηθούν (δηλαδή «εισβάλουν») τους υγιείς ιστούς καταστρέφοντάς τους, ενώ ενίοτε μεθίστανται (δηλαδή «εξαπλώνονται» - δίνουν μεταστάσεις) σε άλλες περιοχές του σώματος, προκαλώντας βλάβες και σε διαφόρους «απομακρυσμένους» ιστούς.

Υπό φυσιολογικές συνθήκες τα γερασμένα κύτταρα του σώματος, ή κύτταρα, που έχουν υποστεί κάποια βλάβη, καταστρέφονται μέσω μίας διαδικασίας, η οποία ονομάζεται απόπτωση. Νέα «υγιή» κύτταρα πολλαπλασιάζονται μέσω της κυτταρικής διαίρεσης και αντικαθιστούν τα «γηρασμένα» κύτταρα ή αυτά, που έχουν υποστεί κάποια βλάβη.

Η απολύτως ελεγχόμενη αυτή διαδικασία ενίοτε διαταράσσεται και κύτταρα φέροντα ανωμαλίες πολλαπλασιάζονται, ενώ δεν θα έπρεπε, εις βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.

Τα καρκινικά κύτταρα πολλαπλασιαζόμενα δημιουργούν στερεούς όγκους, που ονομάζονται κακοήθεις όγκοι. Εντούτοις, ειδικά σε ό,τι αφορά τους καρκίνους του αίματος, η δημιουργία τέτοιων όγκων δεν αποτελεί τον κανόνα.

Τι είναι οι καρκινικοί δείκτες;

Με τον όρο «καρκινικοί δείκτες» αναφερόμαστε σε ουσίες – συνηθέστερα πρωτεΐνες – οι οποίες παράγονται τόσο από φυσιολογικά, όσο και από καρκινικά κύτταρα.

Οι ουσίες αυτές είναι δυνατόν να εντοπισθούν τόσο στην επιφάνεια των κυττάρων, όσο και στο αίμα ενός εκάστου.

Σε γενικές γραμμές τα επίπεδα των δεικτών αυτών στο αίμα ενός πάσχοντος από καρκίνο είναι υψηλότερα από τα αντίστοιχα επίπεδα, που ανιχνεύονται σε έναν μη πάσχοντα.

Πώς χρησιμοποιούμε τους καρκινικούς δείκτες στα πλαίσια της αντιμετώπισης του καρκίνου;

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει ένας διαχωρισμός μεταξύ των δεικτών, που ανιχνεύονται στο αίμα και αυτών, που ανιχνεύονται στους ιστούς του καρκινικού όγκου.

Πώς χρησιμοποιούμε τους δείκτες, που ανιχνεύονται στο αίμα;

Τα επίπεδα των δεικτών αυτών είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ως:

• μέσο εκτίμησης της πρόγνωσης (τα επίπεδά τους είναι δυνατόν να μας δώσουν κάποια στοιχεία σχετικά, με το πώς προβλέπουμε να εξελιχθεί η νόσος)
• μέσο εκτίμησης του σταδίου της νόσου (πόσο «εξαπλωμένος» είναι ο καρκίνος)
• στοιχείο ενδεικτικό της υπολειπόμενης νόσου μετά από θεραπεία (όσο περισσότερα καρκινικά κύτταρα παραμένουν μετά από μετά από χειρουργική αφαίρεση του όγκου, χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία τόσο πιο υψηλά είναι τα επίπεδα αυτά)
• στοιχείο ενδεικτικό υποτροπής («επανάκαμψης» της νόσου)
• στοιχείο ενδεικτικό της αποτελεσματικότητας της θεραπείας (κατά πόσο τα επίπεδα μεταβάλλονται κατά τη χορήγηση θεραπείας)
• στοιχείο ενδεικτικό της μη αποτελεσματικότητας της θεραπείας (η μη ικανοποιητική μεταβολή των επιπέδων, ίσως να υπαγορεύει αλλαγή του χορηγουμένου θεραπευτικού σχήματος)

Όλες οι προαναφερθείσες περιπτώσεις αναφέρονται στην αντιμετώπιση του καρκίνου αφού έχει πραγματοποιηθεί η διάγνωση και η κατά το δυνατόν αφαίρεση του όγκου. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τους δείκτες αυτούς για να διαγνώσουμε καρκίνο μόνον μέσω αιματολογικών εξετάσεων πριν αυτός εκδηλωθεί με συμπτώματα ή εξαπλωθεί;

Ο λεγόμενος προσυμπτωματικός έλεγχος για διάφορα είδη καρκίνου είναι ένα εργαλείο στα χέρια των ιατρών, που επιτρέπει την άμεση αντιμετώπιση του καρκίνου, όταν αυτός είναι σε πρώιμο στάδιο, οπότε και η αποτελεσματικότητα της όποιας θεραπείας είναι αποτελεσματικότερη.

Χαρακτηριστικά στα πλαίσια της γυναικολογίας αναφέρουμε τη μαστογραφία. Αν η εξέταση αυτή γίνεται σε τακτικά διαστήματα, είναι δυνατόν ο καρκίνος του μαστού να εντοπισθεί σε αρχικό στάδιο και η θεραπεία να είναι λιγότερο επεμβατική (μικρότερης έκτασης) και περισσότερο αποτελεσματική.

Είναι δυνατόν δια του προσυμπτωματικού ελέγχου να εντοπισθούν σημεία, που προδιαθέτουν την εμφάνιση κάποιου είδους καρκίνου, πριν αυτή καθαυτή η νόσος εκδηλωθεί. Στα πλαίσια της γυναικολογίας αναφέρουμε τις προκαρκινικές αλλοιώσεις¸ που είναι δυνατόν να εντοπισθούν στον τράχηλο της μήτρας και προδιαθέτουν για την εκδήλωση καρκίνου, οι οποίες είναι δυνατόν να εντοπισθούν με το test Παπανικολάου και την κολποσκόπηση. Οι αλλοιώσεις αυτές είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν εγκαίρως, πριν εμφανιστεί πραγματικός καρκίνος.

Υπήρχε η ελπίδα, πως με τις τακτικές μετρήσεις των επιπέδων των καρκινικών δεικτών στο αίμα, θα ήταν δυνατόν να εντοπισθούν έγκαιρα κάποια είδη καρκίνου.

Στα πλαίσια πάντα της γυναικολογίας αναφέρουμε τους δείκτες Ca-125 και HE4, οι οποίοι σχετίζονται με την εκτίμηση κακοήθειας στις κύστες ωοθηκών καθώς και το δείκτη Ca-15.3, που σχετίζεται με τον καρκίνου του μαστού.

Οι ελπίδες αυτές διαψεύσθηκαν γιατί τα επίπεδα τέτοιων δεικτών:

• αυξάνονται και σε καταστάσεις άσχετες με τον καρκίνο
• παρουσιάζονται αυξημένα σε κάποια άτομα για αγνώστους λόγους, απουσία κάποιας κλινικής οντότητας, που να δικαιολογεί την κατάσταση αυτή
• αυξάνονται σε μερικές περιπτώσεις, όταν η καρκινική νόσος έχει ήδη εξαπλωθεί
• ενδέχεται να μη μεταβληθούν ακόμα και παρουσία καρκίνου

Να σημειώσουμε, πως υπάρχουν και κάποια ήδη καρκίνου, η παρουσία των οποίων δεν σχετίζεται με κάποιο καρκινικό δείκτη.

Για τους λόγους αυτούς η τακτική μέτρηση των δεικτών αυτών, χωρίς να υφίσταται κάποιο εύρημα, που ενδέχεται να σχετίζεται με καρκίνο ή χωρίς την παρουσία γνωστής νόσου, δεν απολαμβάνει την καθολική αποδοχή της επιστημονικής κοινότητας (βλ. άρθρο).

Πώς χρησιμοποιούμε τους δείκτες, που ανιχνεύονται στους ιστούς του όγκου;

Θα πρέπει να τονίσουμε, πως για να μελετηθούν οι δείκτες, που ανιχνεύονται στους ιστούς του όγκου, θα πρέπει φυσικά να προηγηθεί μερική ή ολική αφαίρεση του καρκινικού όγκου.Τα αποτελέσματα της εξέτασης αυτής δίνουν σε αρκετές περιπτώσεις χρήσιμα στοιχεία στους Ογκολόγους, προκειμένου να επιλέξουν την αποτελεσματικότερη δυνατή θεραπεία.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

Ενδεικτική βιβλιογραφία

The National Academy of Clinical Biochemistry Presents LABORATORY MEDICINE PRACTICE GUIDELINES USE OF TUMOR MARKERS IN CLINICAL PRACTICE: QUALITY REQUIREMENTS EDITED BY Catharine M. Sturgeon Eleftherios P. Diamandis (july 2009)
Cancer. Net “Tumor Marker Test” – approved by Cancer.Net Editorial board on 03/2020 ( https://www.cancer.net/navigating-cancer-care/diagnosing-cancer/tests-and-procedures/tumor-marker-tests )
National Cancer Institute “Tumor Markers” – reviewed: May 11, 2021