H κλινική ύπνωση στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου

Ο πόνος είναι από τα συνηθέστερα συμπτώματα, που οδηγούν στην αναζήτηση ιατρικής συμβουλής. Σύμφωνα με επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης για τη Μελέτη του Πόνου (International Association for the Study of Pain/ IASP), όπως αναφέρεται και στο σχετικό πόρισμα του 2020 (Raja και συνεργάτες, 2020) ως πόνος ορίζεται: «Μία δυσάρεστη αισθητηριακή και συναισθηματική εμπειρία, η οποία σχετίζεται με ή ομοιάζει με εμπειρία σχετιζόμενη με πραγματική ή εν δυνάμει ιστική βλάβη».

Η βιολογία του πόνου εν συντομία…

Οι αλγοϋποδοχείς είναι, σύμφωνα με τα όσα αναλύονται σε σχετικό εγχειρίδιο του 2001 (Purves και συνεργάτες, 2001) ελεύθερες απολήξεις νευρικών κυττάρων, οι οποίες αποτελούν και την «αφετηρία» της διαδικασίας της εκδήλωσης πόνου. Αλγοϋποδοχείς ανευρίσκονται στο δέρμα, στις αρθρώσεις, στα σπλάχνα και στους μυς, ενώ αυτοί «ενεργοποιούνται» από πλήθος χημικών ουσιών, αλλά και από ακραίες θερμοκρασίες, την επ’ αυτών άσκηση υψηλής πίεσης, καθώς και την εκδήλωση φλεγμονής εξαιτίας ιστικής βλάβης (Kendroud και συνεργάτες, 2022) .

Το αλγεινό ερέθισμα, μέσω του νωτιαίου μυελού, διαβιβάζεται στον εγκέφαλο και συγκεκριμένα στη δομή του εγκεφάλου, που ονομάζεται Μεταιχμιακό Σύστημα (National Research Council, 2009). Το Μεταιχμιακό Σύστημα περιλαμβάνει δομές του εγκεφάλου, που συμμετέχουν στη ρύθμιση γνωσιακών λειτουργιών, όπως είναι η μνήμη, η μάθηση, η διαμόρφωση κινήτρων (συνήθως σχετιζόμενα με τη «ανταμοιβή»), η επεξεργασία των συναισθημάτων και η επεξεργασία της κοινωνικότητας (Torrico και συνεργάτες, 2023).

Δεν προκαλεί επομένως έκπληξη το γεγονός, πως ο τρόπος, που αντιλαμβανόμαστε τον πόνο επηρεάζεται από την ψυχική μας κατάσταση (National Research Council, 2009; Ahmad & Zakaria, 2015).

Η εκδήλωση χρόνιου πόνου εξάλλου έχει χαρακτηρισθεί και ως «παράγων καταπόνησης» επί του εγκεφάλου και ένεκα αυτού προκαλούνται στον εγκέφαλο αλλαγές, τόσο δομικές, όσο και λειτουργικές (Barroso και συνεργάτες, 2021).

Τι ονομάζουμε χρόνιο πόνο;

Ως χρόνιο πόνο ορίζουμε τον πόνο, που διαρκεί για περισσότερους από 3 μήνες (Dydyk & Conermann, 2023).

Τι είναι η κλινική ύπνωση;

Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).

Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).

Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).

Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).

Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.

Πόσο αποτελεσματική είναι η κλινική ύπνωση στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου; Η εμπειρία από τον Καναδά

Η κυβέρνηση του Καναδά αναγνώρισε το χρόνιο πόνο, ως ένα κοινωνικό πρόβλημα, που επηρεάζει δυσμενέστατα τη ζωή μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Υπολογίσθηκε δε, πως 1 στους 4 ανθρώπους, κάποια στιγμή της ζωής του θα παρουσιάσει χρόνιο πόνο, με αποτέλεσμα την πτώση της ποιότητας ζωής του. Συχνά δε, η ανταπόκριση των ασθενών στα ευρέως διαδεδομένα σχήματα φαρμακευτικής θεραπείας δεν είναι αρκούντως ικανοποιητική (Canadian pain task force, 2019) με αποτέλεσμα να αυξάνεται υπερβολικά η χρήση οπιοειδών αναλγητικών, τα οποία προκαλούν εθισμό. Έτσι ελήφθη η απόφαση διερεύνησης της αποτελεσματικότητας συμπληρωματικών ειδών αναλγητικής θεραπείας σε ασθενείς με χρόνιο πόνο (Canadian pain task force, 2020). Εκ των διαθεσίμων σχετικών στοιχείων φάνηκε, πως η ύπνωση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου (Ogez και συνεργάτες, 2024).

Εκ της διεθνούς βιβλιογραφίας τεκμαίρεται η αποτελεσματικότητα της κλινικής ύπνωσης στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου;

Σε ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας του 2019 ελήφθησαν υπόψη τα συμπεράσματα 85 μελετών, στις οποίες συνολικά συμμετείχαν 3632 άτομα, υποστηρίζεται πως η κλινική ύπνωση είναι μία μέθοδος μείωσης του πόνου με υψηλή αποτελεσματικότητα σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού (Thompson και συνεργάτες, 2019).

Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και οι συντάκτες πιο πρόσφατης σχετικής ανασκόπησης της επιστημονικής βιβλιογραφίας των προηγουμένων 20 ετών, οι οποίοι υπογραμμίζουν τη δυνατότητα, που μας παρέχεται μέσω της εφαρμογής της συγκεκριμένης μεθόδου, παροχής σημαντικής ανακούφισης σε άτομα με χρόνιο πόνο (Rosendahl και συνεργάτες, 2024).

Την αποτελεσματικότητα της κλινικής ύπνωσης στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου υποστηρίζουν και άλλοι συγγραφείς, οι οποίοι μάλιστα συστήνουν και τη διενέργεια περαιτέρω μελετών επί της αποτελεσματικότητάς της στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου, προκειμένου να διευρυνθούν οι κλινικές της εφαρμογές (Taylor & Genkov, 2020; Langlois και συνεργάτες, 2022).

Η δυνατότητα επίτευξης μείωσης του χρόνιου πόνου μέσω της κλινικής ύπνωσης έχει τεκμηριωθεί και σε ειδικές ομάδες του πληθυσμού, όπως βετεράνοι πολέμου (Wilson και συνεργάτες, 2023). Στη συγκεκριμένη μάλιστα ομάδα, παράλληλα με την αναλγητική δράση της κλινικής ύπνωσης, επετεύχθη και βελτίωση της ποιότητας του ύπνου.

Η αναλγητική δράση της κλινικής ύπνωσης καταγράφηκε και σε ό,τι αφορά τη μείωση της έντασης του περιεγχειρητικού πόνου σε περιπτώσεις ασθενών, οι οποίοι υπεβλήθησαν σε μεγάλη χειρουργική επέμβαση εξαιτίας καρκίνου (Rosenbloom και συνεργάτες, 2024).

Ανακούφιση διαπίστωσαν και πάσχοντες από ινομυαλγία (πρόκειται για ένα αυτοάνοσο νόσημα, η εκδήλωση του οποίου συσχετίζεται με χρόνιο μυοσκελετικό άλγος), που υπεβλήθησαν σε κλινική ύπνωση (Dorta και συνεργάτες, 2024).

Ποιοι ασκούν την κλινική ύπνωση;

Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS) όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία .

Δείτε στο παρακάτω video, πώς μπορεί η κλινική ύπνωση να ωφελήσει και εσάς!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Canadian pain task force (2019) Chronic pain in Canada: laying a foundation for action. Available at: https://www.canada.ca/content/dam/hc-sc/documents/corporate/about-health-canada/public-engagement/external-advisory-bodies/canadian-pain-task-force/report-2019/canadian-pain-task-force-June-2019-report-en.pdf}

^{Canadian pain task force (2020). Working together to better understand, prevent and, manage chronic pain: What We Heard. Available at: https://www.canada.ca/en/health-canada/corporate/about-health-canada/public-engagement/external-advisory-bodies/canadian-pain-task-force/report-2020.html}

^{Raja SN, Carr DB, Cohen M, Finnerup NB, Flor H, Gibson S, Keefe FJ, Mogil JS, Ringkamp M, Sluka KA, Song XJ, Stevens B, Sullivan MD, Tutelman PR, Ushida T, Vader K. The revised International Association for the Study of Pain definition of pain: concepts, challenges, and compromises. Pain. 2020 Sep 1;161(9):1976-1982. doi: 10.1097/j.pain.0000000000001939. PMID: 32694387; PMCID: PMC7680716.}

^{Purves D, Augustine GJ, Fitzpatrick D, et al., editors. Neuroscience. 2nd edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2001. Nociceptors. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK10965/}

^{Kendroud S, Fitzgerald LA, Murray IV, et al. Physiology, Nociceptive Pathways. [Updated 2022 Sep 26]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470255/}

^{National Research Council (US) Committee on Recognition and Alleviation of Pain in Laboratory Animals. Recognition and Alleviation of Pain in Laboratory Animals. Washington (DC): National Academies Press (US); 2009. 2, Mechanisms of Pain. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK32659/}

^{Torrico TJ, Abdijadid S. Neuroanatomy, Limbic System. [Updated 2023 Jul 17]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538491/}

^{Ahmad AH, Zakaria R. Pain in Times of Stress. Malays J Med Sci. 2015 Dec;22(Spec Issue):52-61. PMID: 27006638; PMCID: PMC4795524.}

^{Barroso J, Branco P, Apkarian AV. Brain mechanisms of chronic pain: critical role of translational approach. Transl Res. 2021 Dec;238:76-89. doi: 10.1016/j.trsl.2021.06.004. Epub 2021 Jun 25. PMID: 34182187; PMCID: PMC8572168.}

^{Dydyk AM, Conermann T. Chronic Pain. [Updated 2024 May 6]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553030/}

^{Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/}

^{Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.}

^{Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).}

^{Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.}

^{Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.}

^{Ogez D, Landry M, Caron-Trahan R, Jusseaux AE, Aubin M, Véronneau J, Fournier V, Godin N, Idrissi M, Rainville P, Richebé P. Make me more comfortable: effects of a hypnosis session on pain perception in chronic pain patients. Front Psychol. 2024 Feb 28;15:1362208. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1362208. PMID: 38481624; PMCID: PMC10933128.}

^{Thompson T, Terhune DB, Oram C, Sharangparni J, Rouf R, Solmi M, Veronese N, Stubbs B. The effectiveness of hypnosis for pain relief: A systematic review and meta-analysis of 85 controlled experimental trials. Neurosci Biobehav Rev. 2019 Apr;99:298-310. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.02.013. Epub 2019 Feb 18. PMID: 30790634.}

^{Rosendahl J, Alldredge CT, Haddenhorst A. Meta-analytic evidence on the efficacy of hypnosis for mental and somatic health issues: a 20-year perspective. Front Psychol. 2024 Jan 8;14:1330238. doi: 10.3389/fpsyg.2023.1330238. PMID: 38268815; PMCID: PMC10807512.}

^{Taylor DA, Genkov KA. Hypnotherapy for the Treatment of Persistent Pain: A Literature Review. J Am Psychiatr Nurses Assoc. 2020 Mar/Apr;26(2):157-161. doi: 10.1177/1078390319835604. Epub 2019 Mar 13. PMID: 30866709.}

^{Langlois P, Perrochon A, David R, Rainville P, Wood C, Vanhaudenhuyse A, Pageaux B, Ounajim A, Lavallière M, Debarnot U, Luque-Moreno C, Roulaud M, Simoneau M, Goudman L, Moens M, Rigoard P, Billot M. Hypnosis to manage musculoskeletal and neuropathic chronic pain: A systematic review and meta-analysis. Neurosci Biobehav Rev. 2022 Apr;135:104591. doi: 10.1016/j.neubiorev.2022.104591. Epub 2022 Feb 19. PMID: 35192910.}

^{Wilson M, Skeiky L, Muck RA, Miller MA, Hansen DA, Williams RM, Jensen MP, Van Dongen HPA. Sleep and Pain in Veterans with Chronic Pain: Effects of Psychological Pain Treatment and Temporal Associations. Nat Sci Sleep. 2023 Dec 19;15:1061-1077. doi: 10.2147/NSS.S418532. PMID: 38144708; PMCID: PMC10748706.}

^{Rosenbloom BN, Slepian PM, Azam MA, Aternali A, Birnie KA, Curtis K, Thaker S, Ladak S, Waisman A, Clarke H, Katz J, Weinrib AZ. A Randomized Controlled Trial of Clinical Hypnosis as an Opioid-Sparing Adjunct Treatment for Pain Relief in Adults Undergoing Major Oncologic Surgery. J Pain Res. 2024 Jan 4;17:45-59. doi: 10.2147/JPR.S424639. PMID: 38196969; PMCID: PMC10775151.}

^{Dorta DC, Colavolpe PO, Lauria PSS, Fonseca RB, Brito VCSG, Villarreal CF. Multimodal benefits of hypnosis on pain, mental health, sleep, and quality of life in patients with chronic pain related to fibromyalgia: A randomized, controlled, blindly-evaluated trial. Explore (NY). 2024 Nov-Dec;20(6):103016. doi: 10.1016/j.explore.2024.103016. Epub 2024 Jun 11. PMID: 38879420.}