Συμμετοχή του πατέρα, ισότητα των φύλων και γέννηση δεύτερου παιδιού

Οι σκανδιναβικές χώρες παρουσιάζονται συχνά ως πρότυπα για τον εθνικό σχεδιασμό, όταν συνεκτιμώνται η γενναιόδωρη οικογενειακή πολιτική και η ισότητα των φύλων. Οι σκανδιναβικές χώρες έχουν υψηλότερη γεννητικότητα από τις λιγότερο γενναιόδωρες χώρες (π.χ. Πολωνία) ή από χώρες που προωθούν το μοντέλο ανδρών-παρόχων και των γυναικών-νοικοκυρών είτε στους νόμους τους (π.χ. Γερμανία) είτε μέσω του εθιμικού δικαίου τους (π.χ. Ιταλία, Ιαπωνία). Οι υπεύθυνοι χάραξης εθνικής πολιτικής των κρατών ενδιαφέρονται, επειδή οι πολιτικές αντιμετώπισης της υπογεννητικότητας βοηθούν στη διατήρηση των πολιτικών υποστήριξης των ηλικιωμένων και στην ενίσχυση του μελλοντικού παραγωγικού εργατικού δυναμικού.

Ενώ υπάρχει γενική συμφωνία, ότι οι ενεργά εμπλεκόμενοι στην ανατροφή των παιδιών πατέρες, μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ των οικογενειών με ένα παιδί και μεγαλύτερων οικογενειών, υπάρχει λιγότερη σαφήνεια σχετικά με τον συγκεκριμένο μηχανισμό της ενεργούς συμμετοχής του πατέρα, που κάνει τη διαφορά για τις αποφάσεις γονιμότητας. Η πρόσφατη έρευνα στη Νορβηγία από τους Trude Lappegård και Tom Kornstad προσθέτει στην κατανόηση αυτού του μηχανισμού δύο στοιχεία: διευκρινίζει ότι οι εθνικές κοινωνικές πολιτικές που προωθούν το κοινωνικό πρότυπο των ενεργά συμμετεχόντων πατεράδων -όχι μόνο τη συμπεριφορά των μεμονωμένων ανδρών- υποστηρίζουν την αύξηση των γεννήσεων , και,αναδεικνύει ότι η ενεργή συμμετοχή του πατέρα έχει μεγαλύτερη σημασία από την ισότητα των φύλων, αυτή καθεαυτή, στις αποφάσεις γονιμότητας.

Το πρώτο από αυτά τα ευρήματα δεν αποτελεί έκπληξη. Γνωρίζουμε ήδη, για παράδειγμα, ότι οι εθνικές πολιτικές σχετικά με την υγιεινή διατροφή έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν θετικά τις επιλογές τροφίμων, επομένως είναι λογικό ότι η διαμονή σε μια κοινωνία με πολλούς ενεργά συμμετέχοντες πατέρες θα προέτρεπε τους άνδρες προς την πατρότητα. Το γεγονός ότι αυτό το εύρημα φαίνεται απλό, δεν πρέπει να υποτιμήσει τη σημασία του· ωστόσο: οι Lappegård και Kornstad παρείχαν αποδεικτικά στοιχεία ότι η πολιτική που αλλάζει την πραγματική χρήση της γονικής άδειας των πατεράδων μπορεί να αναμένεται να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, μέσω της κοινωνικής επιρροής.

Για παράδειγμα, εάν ένας πατέρας παρακινηθεί να πάρει οικογενειακή άδεια μετά τη γέννηση του μωρού του, επειδή το κράτος προσφέρει άδεια μετ’ αποδοχών, που διαφορετικά δεν θα κάνει χρήση, η ενέργειά του αυτή θα μπορούσε να έχει σημασία στη ζωή των γειτόνων του. Συγκεκριμένα, η γυναίκα του γείτονα μπορεί να έχει λιγότερες επιφυλάξεις σχετικά με την εγκυμοσύνη, επειδή ζει σε ένα μέρος όπου άλλες μητέρες δεν χρειάστηκε να διαχειριστούν τις νέες συνθήκες στο σπίτι μόνες τους και ο σύντροφός της θα ήταν λιγότερο πιθανό να αποφύγει τη συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού, επειδή δεν θα χαρακτηρίζονται ως “γυναικείες δουλειές” στην κοινότητά του.

Το νορβηγικό πλαίσιο έχει σημασία για την εργασία του Lappegård και του Kornstad επειδή, όταν οι άντρες λαμβάνουν οικογενειακές άδειες άνευ αποδοχών, ορισμένοι εργοδότες τους βλέπουν ως λιγότερο αφοσιωμένους εργαζόμενους. Αντίθετα, οι εργοδότες δεν φαίνεται να κατακρίνουν τους άνδρες που κάνουν χρήση των επί πληρωμή οικογενειακών αδειών. Η «ποσόστωση του πατέρα» στην πολιτική αμειβόμενης οικογενειακής άδειας δεν ειναι οικεία στους Αμερικανούς (σημ. μεταφραστή: ούτε στους Έλληνες), αλλά η Νορβηγία έχει δώσει οικογενειακή άδεια μετ’ αποδοχών που δεν μπορεί να μεταφερθεί από πατέρες σε μητέρες για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα. Προφανώς, το να παίρνεις ορθολογικές αποφάσεις – να μην αφήνεις μια κρατική παροχή ανεκμετάλλευτη – δεν παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες στο χώρο εργασίας στον ίδιο βαθμό όσο ένας εκούσια μη αμειβόμενος οικογενειάρχης.

Παρ’όλα αυτά, ακόμη και στη Νορβηγία, ορισμένοι άνδρες δεν κάνουν χρήση αυτού του δικαιώματος. Υπάρχουν ποικίλες ατομικές εργασιακές και οικιακές συνθήκες, καθώς και ένα ευρύ φάσμα ατομικών αντιλήψεων τόσο στις εργασιακές όσο και στις οικογενειακές σχέσεις. Οι Lappegård και Kornstad μελέτησαν χωριστά περισσότερους από 400 δήμους της Νορβηγίας, για να δείξουν ότι η λήψη γονικής άδειας (έστω, μεμονωμένα) απο τους άνδρες μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού αύξησε την πιθανότητα το ζευγάρι να αποκτήσει δεύτερο παιδί (η ενεργή συμμετοχή στην πατρότητα είχε σημασία για τη γονιμότητα σε επίπεδο ζευγαριού) και ότι οι μητέρες είναι πιο θετικές να γεννήσουν για δεύτερη φορά σε δήμους όπου περισσότεροι άνδρες πήραν κάποια οικογενειακή άδεια με αμειβόμενη αποδοχή (η ενεργή πατρότητα, που υπολογίζεται από το ποσοστό που χρησιμοποιεί την επιδοτούμενη πατρική άδεια, έχει σημασία για τη γονιμότητα σε κοινοτικό επίπεδο).

Έτσι, η δουλειά τους προχωρά πέρα ​​από άλλες έρευνες που δείχνουν, ότι μεμονωμένες γυναίκες, των οποίων οι σύντροφοι ασχολούνταν με το σπίτι, θέλουν περισσότερα παιδιά. Συνδέουν αρκετά στοιχεία για να συμπεράνουν ενα σημαντικό εύρημα, ότι η ενεργή συμμετοχή ενός πατέρα που πληρώνεται, αλλάζει αρκετά τα κοινωνικά πρότυπα, ώστε να αυξηθεί το ποσοστό των γυναικών που επιλέγουν να γίνουν μητέρες για δεύτερη φορά. Το ποσοστό που επιλέγει τη δεύτερη τεκνοποίηση είναι καθοριστικός παράγοντας των συνολικών ποσοστών γεννητικότητας – πολύ πιο σημαντικό από τα ποσοστά των άτεκνων ή την ύπαρξη μεγάλων οικογενειών στις σημερινές χώρες χαμηλής γονιμότητας.

Επιπλέον, οι Lappegård και Kornstad έδειξαν ότι η κατάρριψη ενός κοινωνικού προτύπου πολυ μικρότερης σημασίας από την ισότητα των φύλων στις δουλειές του σπιτιού, μπορεί να ενισχύσει τη γεννητικότητα. Δοκίμασαν τόσο τα αποτελέσματα της χρήσης της πατρικής άδειας (που ονόμασαν «πατρική δέσμευση») όσο και το ποσοστό των αδειών που είχαν οι πατέρες σε σχέση με τις μητέρες (τις οποίες αποκάλεσαν «ισότητα των φύλων»). Αυτά και τα δύο μετρούν την «ενεργή συμμετοχή του πατέρα», αλλά το ένα είναι απόλυτο μέτρο και το άλλο σχετίζεται με τις μητέρες (όπως μετράται με τη λήψη άδειας, η οποία συμβάλει σε ενα μη επιστημονικό, αλλα λογικό συμπέρασμα).

Τόσο η πατρική δέσμευση όσο και η ισότητα των φύλων αύξησαν τη γεννητικότητα σε αυτή τη μελέτη, αλλά η «πατρική δέσμευση» είχε ισχυρότερο αποτέλεσμα. Οι συγγραφείς εξήγησαν ότι η πατρική δέσμευση ήταν αρκετή για να αλλάξει το κοινωνικό πρότυπο. Στη συνέχεια, τόνισαν ότι το να παίρνει γονική άδεια ο μέσος πατέρας, έχει μεγαλύτερη σημασία από το πραγματικό ποσοστό των πατέρων που παίρνουν άδεια (το να φτάσει το 50% των ενεργά συμμετεχόντων πατέρων έχει μεγαλύτερη επίπτωση στα ποσοστά γεννήσεων από ό,τι η αύξηση από 60 σε 90% των ενεργά συμμετεχόντων πατέρων). Κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η δημιουργία του κοινωνικού προτύπου της ενεργούς συμμετοχής του πατέρα ήταν πιο σημαντική από το πόσο στην πράξη ήταν ενεργά συμμετέχοντες αυτοί.

Έτσι, ενώ ο φεμινισμός ή/και η ισότητα των φύλων έχουν προαναγγελθεί ως τα μέσα αύξησης των ποσοστών γεννήσεων, αυτή η νέα έρευνα δείχνει ότι η προώθηση της ενεργούς συμμετοχής του πατέρα μπορεί να αυξήσει τη γεννητικότητα ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνεται η ισότητα των φύλων (η οικογενειακή άδεια δεν μοιράστηκε εξίσου σε κανέναν νορβηγικό δήμο). Οι Lappegård και Kornstad καταλήγουν στο συμπέρασμα: «Για κοινωνίες που ανησυχούν για την υπογεννητικότητα, οι πολιτικές που ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή του πατέρα θα μπορούσαν να αποτελέσουν πολύτιμη επένδυση».

*_{Η Laurie DeRose είναι ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Οικογενειακών Σπουδών των ΗΠΑ, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Catholic University of America και Διευθύντρια Έρευνας για το έργο World Family Map.}

_{Μετάφραση: Χρήστος Γκούβερης, Οδοντοτεχνίτης, BSc (Hons) & «ενεργός μπαμπάς»}

_{Πηγή: https://ifstudies.org/blog/father-involvement-gender-equality-and-having-a-second-child}

_{Πηγή: energoimpampades.grenergoimpampades.gr}