Πώς δημιουργούνται τα ινομυώματα;

Τα ινομυώματα είναι καλοήθεις όγκοι της μήτρας, οι οποίοι προέρχονται από το μυϊκό τοίχωμά της. Η αύξηση του μεγέθους των μορφωμάτων αυτών εξαρτάται από την έκκριση οιστρογόνων από τις ωοθήκες.

Σπανίως εμφανίζονται ινομυώματα πριν από την έναρξη της εμμήνου ρύσεως, δηλαδή την εμμηναρχή, ενώ κατά κανόνα μετά από την εμμηνόπαυση το μέγεθος των ινομυωμάτων παρουσιάζει μείωση.

Όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2012 εκτιμάται, πως το ποσοστό των γυναικών με ινομυώματα κυμαίνεται μεταξύ του 5% και του 12%. Εντούτοις, ενδιαφέρον παρουσιάζει μελέτη του 2003, οι συντάκτες της οποίας κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως ενδεχομένως το ποσοστό των γυναικών με ινομυώματα να αγγίζει ακόμα και το 80%, αν ανήκουν στη μαύρη φυλή ή το 70% των γυναικών, που ανήκουν στη λευκή φυλή!

Σε κάθε περίπτωση τα ινομυώματα αποτελούν ένα εξαιρετικά σύνηθες εύρημα του υπερηχογραφικού ελέγχου, στον οποίο υποβάλλονται συνήθως οι γυναίκες στα πλαίσια του προληπτικού γυναικολογικού ελέγχου. Είναι απαραίτητο να τονισθεί μάλιστα, πως η ύπαρξη ινομυωμάτων στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων δεν συνδέεται με την εκδήλωση κάποιου συμπτώματος. Επομένως, συχνά τίθεται το ερώτημα κατά πόσον υφίστανται οι ενδείξεις υποβολής της γυναίκας σε χειρουργική αφαίρεσή τους.

Ποιοι είναι οι μηχανισμοί πίσω από τη δημιουργία των ινομυωμάτων;

Οι μηχανισμοί αυτοί παραμένουν είναι εν πολλοίς αδιευκρίνιστοι. Εντούτοις, η έρευνα γύρω από αυτού είναι εντατική. Ευρήματα της έρευνας αυτής εκτίθενται σε περιεκτική μελέτη του 2021 στα πλαίσια της οποίας έγινε ανασκόπηση της σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας. Οι συντάκτες του συγκεκριμένου πονήματος κατέταξαν τους παράγοντες, που φαίνεται να εμπλέκονται στην εμφάνιση των ινομυωμάτων σε 4 βασικές κατηγορίες:

• Ορμονικοί
• Επιγενετικοί
• Κυτταρικοί
• Γενετικοί

Όπως συμβαίνει και με την πλειοψηφία των όγκων, τα κύτταρά των ινομυωμάτων παρουσιάζουν αλλαγές στο γενετικό τους υλικό. Οι αλλαγές αυτές ενδέχεται να είναι τόσο τα αίτια, όσο και οι συνέπειες των μηχανισμών δημιουργίας των ινομυωμάτων. Με τους γενετικούς μηχανισμούς, που εμπλέκονται στη δημιουργία των ινομυωμάτων έχουμε ασχοληθεί σε προηγούμενο πόνημα, στο παρόν θα αναλύσουμε τους υπόλοιπους μηχανισμούς δημιουργίας των όγκων αυτών.

Ποιοι είναι οι ορμονικοί παράγοντες, που εμπλέκονται στην εμφάνιση των ινομυωμάτων;

Παρά την πληθώρα κλινικών παρατηρήσεων, δια των οποίων επιβεβαιώνεται, η σημασία της επιρροής της δράσης των οιστρογόνων και της προγεστερόνης στην εμφάνιση, αλλά και στην αύξηση του μεγέθους των ινομυωμάτων, οι σχετικοί μηχανισμοί δεν έχουν διασαφηνισθεί.

Η μικρή ηλικία της εμμηναρχής έχει συσχετισθεί με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης ινομυωμάτων, εξαιτίας της παρατεταμένης έκθεσης των ιστών της μήτρας στην οιστρογονική και στην προγεστερονική δράση. Η ένταση των συγκεκριμένων δράσεων κάμπτεται μετά την εμμηνόπαυση.

Τουναντίον, η απόκτηση τέκνων κατά κανόνα συνδέεται με μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης ινομυωμάτων, εν αντιθέσει με την ατεκνία, που σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης των συγκεκριμένων καλοηθών όγκων. Η κλινική αυτή παρατήρηση εν πρώτοις όψεως ενδεχομένως να φαίνεται παράδοξη, καθότι η εγκυμοσύνη συνδέεται με αύξηση της έκκρισης προγεστερόνης και οιστρογόνων από τον πλακούντα. Εντούτοις, η παραδοξότητα αυτή μπορεί να εξηγηθεί με βάση τις αλλαγές σε μοριακό επίπεδο, που καταγράφονται στο μυομήτριο (έτσι ονομάζεται ο μυϊκός ιστός της μήτρας), ένεκα των οποίων ο ιστός αυτός καθίσταται λιγότερο «ευαίσθητος» στη δράση των συγκεκριμένων ορμονών.

Πώς οι επιγενετικοί μηχανισμοί εμπλέκονται στη δημιουργία των ινομυωμάτων;

Για να απαντηθεί το ερώτημα αυτό, απαραίτητο είναι να αναφερθούμε ακροθιγώς στη Επιγενετική.

Ας ανακαλέσουμε συνοπτικά τον τρόπο ροής της γενετικής πληροφορίας. Οι πρωτεΐνες είναι τρόπον τινά τα «εκτελεστικά» μόρια, που καθορίζουν την ανάπτυξη του σώματός μας, αλλά και την εν γένει λειτουργία του. Η δομή τους εξαρτάται από τη δομή του DNA.

Παρακάτω απεικονίζεται το κλασσικό σχήμα της «ροής της γενετικής πληροφορίας».

• Το DNA μέσω της διαδικασίας, που ονομάζεται αντιγραφή «διπλασιάζεται», ώστε να διαμοιραστεί εξίσου μεταξύ των δύο κυττάρων, που θα προκύψουν από την κυτταρική διαίρεση
• Το DNA μεταγράφεται σε ένα παρόμοιο μόριο, το οποίο ονομάζεται RNA.
• Το RNA μεταφράζεται σε πρωτεΐνες, που είναι τα μόρια, τα οποία ρυθμίζουν τη λειτουργία του κυττάρου και κατ’ επέκτασιν και ολόκληρου του οργανισμού.

Η γενετική πληροφορία, που είναι «εγγεγραμμένη» στα μόρια του DNA χωρίζεται σε μονάδες, οι οποίες ονομάζονται γονίδια. Το γονίδιο λέμε, πως είναι η δομική και λειτουργική μονάδα της κληρονομικότητας. Υπό μίαν έννοια, θα μπορούσε κάποιος σχηματικά να πει, πως αν το σύνολο της γενετικής πληροφορίας είναι ένα βιβλίο, τότε το γονίδιο είναι μία σελίδα του βιβλίου αυτού.

Τα γονίδια είναι επομένως ιδιαίτερα σημαντικά για τη διατήρηση της υγείας, αλλά ανάλογη σημασία έχουν τόσο το περιβάλλον, όσο και ο τρόπος ζωής ενός εκάστου (π.χ. η διατροφή και η άσκηση).

Η Επιγενετική μελετά την επιρροή του τρόπου ζωής και του περιβάλλοντος επί του τρόπου λειτουργίας των γονιδίων. Εν αντιθέσει προς τις γενετικές αλλαγές, οι οποίες αφορούν αυτό καθαυτό το DNA, οι επιγενετικές αλλαγές είναι αντιστρέψιμες, ενώ ανεπηρέαστη παραμένει η δομή του DNA. Εντούτοις, οι επιγενετικές αλλαγές ενδέχεται να επηρεάσουν τον τρόπο, που το σώμα «διαβάζει» το DNA, δηλαδή τον τρόπο, που από το DNA περνάμε στις πρωτεΐνες.

Με τον όρο «έκφραση των γονιδίων» αναφερόμαστε στη συχνότητα, αλλά και στη χρονική στιγμή δημιουργίας πρωτεϊνών με βάση τη γενετική πληροφορία, που είναι «αποθηκευμένη» στο DNA εκάστου γονίδιου. Ενώ οι γενετικές αλλαγές οδηγούν σε μεταβολές στη δομή των παραγομένων πρωτεϊνών, οι επιγενετικές αλλαγές οδηγούν σε αλλαγές στον τρόπο έκφρασης του γονιδίου. Συγκεκριμένα, δια των επιγενετικών αλλαγών ενδέχεται ένα γονίδιο να «ενεργοποιηθεί» και να παραχθεί η αντίστοιχη πρωτεΐνη ή να «απενεργοποιηθεί» και η παραγωγή της αντίστοιχης πρωτεΐνης να ανασταλεί.

Σε ό,τι αφορά τη εμφάνιση των ινομυωμάτων, έχουν εντοπισθεί επιγενετικές αλλαγές επί συγκεκριμένων γονιδίων, η εμφάνιση των οποίων έχει συσχετισθεί με τη δημιουργία των καλοηθών αυτών όγκων.

Πώς οι κυτταρικοί μηχανισμοί εμπλέκονται στην εμφάνιση των ινομυωμάτων;

Τα ινομυώματα είναι μονοκλωνικοί καλοήθεις όγκοι. Με τον όρο «μονοκλωνικοί» αναφερόμαστε σε όγκους, τα κύτταρα των οποίων προήλθαν από ένα αρχικό κύτταρο, και κατ’ ουσίαν αποτελούν «αντίγραφα» του αρχικού εκείνου κυττάρου.

Επομένως, η φυσιολογική λειτουργία κάποιου κυττάρου του μυϊκού τοιχώματος της μήτρας, για λόγους, που δεν μας είναι απολύτως ξεκάθαροι, αρχίζει να πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα. Το αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής είναι η δημιουργία των καλοηθών όγκων, που ονομάζουμε ινομυώματα. Τα δε κύτταρα, που αποτελούν τον όγκο αυτό, είναι τρόπον τινά «αντίγραφα» του κυττάρου, που πολλαπλασιάστηκε χωρίς έλεγχο.

Δείτε στο παρακάτω video, πώς μπορείτε να βελτιώσετε τη σεξουαλική σας ζωή χάρη στους υπερήχους HIFU!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Zimmermann A, Bernuit D, Gerlinger C, Schaefers M, Geppert K. Prevalence, symptoms and management of uterine fibroids: an international internet-based survey of 21,746 women. BMC Womens Health. 2012 Mar 26;12:6. doi: 10.1186/1472-6874-12-6. PMID: 22448610; PMCID: PMC3342149.}

^{Baird DD, Dunson DB, Hill MC, Cousins D, Schectman JM. High cumulative incidence of uterine leiomyoma in black and white women: ultrasound evidence. Am J Obstet Gynecol. 2003 Jan;188(1):100-7. doi: 10.1067/mob.2003.99. PMID: 12548202.}

^{Machado-Lopez A, Simón C, Mas A. Molecular and Cellular Insights into the Development of Uterine Fibroids. Int J Mol Sci. 2021 Aug 6;22(16):8483. doi: 10.3390/ijms22168483. PMID: 34445194; PMCID: PMC8395213.}