Καθαρά Δευτέρα: Όλα όσα συμβολίζει (plus μερικά ποιήματα για παιδιά)

Είναι εκείνη η Δευτέρα που είναι γεμάτη με αναμνήσεις και ολοζώντανες εικόνες. Το σπίτι το πρωί μυρίζει ζεστή λαγάνα, ο μυρωδάτος καφές του μπαμπά και της μαμάς μπλέκεται μαζί με τη μυρωδιά του ζεστού ψωμιού (τις περισσότερες φορές είναι ελληνικός καφές) και τα παιδιά περιμένουν πώς και πώς για τη στιγμή που θα βγουν από το σπίτι για να πάνε να πετάξουν τον χαρταετό τους.

Διαχρονική «ιεροτελεστία», το φτιάξιμο της ουράς του χαρταετού από την προηγούμενη μέρα με νάιλον σακούλες και φυσικά το τύλιγμα του σπάγκου. Όσο πιο πολύς τόσο πιο ψηλά θα φτάσει και ο αετός που με καμάρι κρατούν όλα τα παιδιά στα χέρια τους.

Αυτό είναι για τους περισσότερους η Καθαρά Δευτέρα: ζεστή λαγάνα και χαρταετός που συνοδεύεται από νόστιμες σαρακοστιανές γεύσεις. Καλαμαράκια, γαρίδες, γίγαντες, ταραμάς, ελιές, καυτερές πιπερίτσες, χαλβάς, ντολμαδάκια και τουρσί είναι μόνο μερικά από εκείνα που περιμένουν στο οικογενειακό τραπέζι.

Μιλήστε στα παιδιά για αυτή τη μέρα

Η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη ημέρα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, της νηστείας του Πάσχα. Από τους λαογράφους θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα.

Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα «καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριά. Σε άλλα μέρη όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της Aποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.

Το πιάτο της ημέρας περιλαμβάνει νηστίσιμα, ως αποτοξίνωση από το πλούσιο φαγοπότι της Αποκριάς. Τα νηστίσιμα, όπως αναφέραμε και παραπάνω συνοδεύονται από τη λαγάνα, ένα είδος άρτου χωρίς προζύμι, απλωτό και πατημένο για να ψήνεται εύκολα.

Κούλουμα

Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στις εξοχές λέγεται Κούλουμα. Η ετυμολογία της λέξης έχει λατινική (κολούμνα = κολώνα ή κούμουλους = σωρός, κορυφή) ή αλβανική προέλευση (κόλουμ = καθαρός). Στην Αττική αλλά και σε άλλες περιοχές τα Κούλουμα γιορτάζονται σε χώρους όπου ενδείκνυνται για πέταγμα χαρταετού.

Πέταγμα χαρταετού

Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού, με τα ποικίλα χρώματα και σχέδια, από μικρούς και μεγάλους, πιθανόν για να πετάξουν μακριά κάθε έγνοια του χειμώνα, μια και μπαίνει η άνοιξη και όλα, τουλάχιστον στη φύση, είναι πιο χαρούμενα λόγω της ανθοφορίας και της βελτίωσης του καιρού.

Οι χαρταετοί ήταν κομμάτι της πίστης των λαών της Ανατολής. Στόλιζαν τους χαρταετούς με ευχές και επιθυμίες, και πετώντας τους τις έστελναν όσο πιο κοντά μπορούσαν στο θεό.

Μια πιθανή εξήγηση για το πέταγμα του χαρταετού είναι ότι συμβολίζει την ανάγκη του ανθρώπου για εξύψωση πνευματική και ψυχική. Το βλέμμα είναι στραμμένο στον ουρανό και το σκίρτημα χαράς που νιώθουμε, όταν καταφέρνουμε να τον δούμε να πετάει ψηλά, είναι πολύ μεγάλο.

Ποιήματα με θέμα τους Χαρταετούς για παιδιά

• Χαρταετοί

Πέρα στους λόφους τους γυμνούς
πήγαν ο Μπάμπης κι η Λενιώ,
τα κοντογειτονόπουλα,
να ρίξουν τους χαρταετούς.

Πείσμα που το 'βαλαν τα δυο
ποιος θα περάσει τ' αλλουνού.
Τραβούν καλούμπα, κι οι αϊτοί
πήραν τους δρόμους τ' ουρανού.

Με τα σκοινιά στο χέρι τους
λοξοκοιτιούνται κι απορούν,
που βλέπουν και τους δυο αϊτούς
στο ίδιο ύψος να πετούν!

Όσο να ιδούν να καλοϊδούν,
εμπλέχτηκαν κι οι δυο αϊτοί
κι ανεμοστροβιλίζοντας
πέσαν μπροστά τους καρφωτοί.

Τώρα ο Μπάμπης κι η Λενιώ
να τους ξεμπλέξουν δεν μπορούν,
μπερδεύουνε τα χέρια τους,
λοξοκοιτιούνται και γελούν.

(Νίκος Κανάκης Χαρταετοί - Ανθολόγιο Λογοτεχνικών Κειμένων Α Δημοτικού)

• Ο Χαρταετός

Σαν θα ξημερώσει η μέρα
Καθαρή τη λεν Δευτέρα,
θα κινήσει η παρέα,
για να πάει εκδρομή.

Κει ψηλά αφού θα φτάσει,
τον αητό θα ετοιμάσει
και σε λίγο θα τον βλέπει
σαν κουκκίδα μοναχή.

Να πετάει κοντά στον ήλιο,
που θα βλέπει γελαστός,
μα δε θα ‘ναι αεροπλάνο,
θα ‘ναι ο χαρταετός.

(Ελένη Παντελοδήμου)

• Χαρταετοί στον ουρανό

Κάθε Καθαρή Δευτέρα
ανοιξιάτικέ μου αέρα,
στα παιδιά μας λες: εντάξει
ο αετός σας θα πετάξει.

Φύσα αγέρα λεβεντιά
παίξ’ αετό με τα παιδιά
φεύγει ο αετός ψηλά
και στον άνεμο μιλά.

Φρρρ! Ακολουθούν κι άλλοι,
πιο μικροί και πιο μεγάλοι.
Ένας χάρτινος στρατός
ξάφνου κολυμπάει στο φως.

Του αγέρα οι καλεσμένοι,
τα πολύχρωμα ντυμένοι,
παν σε ουρανού γιορτάσι,
σκουλαρίκια, ουρά, κεφάλι.

Φύσα, λεβεντιά μου αγέρα!
Κάθε Καθαρή Δευτέρα,
των παιδιών ψυχή και νους
χαρταετούς στους ουρανούς.

(Ρένα Καρθαίου)

• Ο χαρταετός

Ο μεγάλος αδερφός μου
έφτιαξε έναν αετό,
μου ‘δωσε και το σπαγκάκι
λίγο εγώ να τον κρατώ.

Τι μεγάλο είχα καμάρι,
καθώς έβλεπα ψηλά
το χαρταετό με χάρη
να κουνάει την ουρά.

Είχε τόση περηφάνια,
τόση χάρη κι ομορφιά
κι έφαγε όλο μου το σπάγκο
στα ουράνια εκεί ψηλά.

Μα εκεί που τον κρατούσα
κι ήμουνα όλο χαρά
μπλέχτηκε με έναν άλλο
και του κόπηκε η ουρά.

Μπουμ! Και πέφτει στο χορτάρι
ο περήφανος αετός
κι ήμουν έτοιμος να κλάψω,
λες και ήταν ζωντανός.

«Και του χρόνου» λέει η μητέρα,
«να ‘σαστε καλά παιδιά
να πετάξετε και πάλι
το χαρταετό ψηλά!»

(Αγνώστου)