Ο πλακούντας είναι το μεγαλύτερο εμβρυϊκό όργανο. Πρόκειται για ένα «προσωρινό» όργανο, υπό την έννοια ότι η λειτουργία του παύει με το πέρας του δευτέρου σταδίου του τοκετού, οπότε και το νεογνό έχει εξέλθει της μήτρας και μπορεί να ξεκινήσει να αναπνέει από μόνο του.
Όσο το μωρό αναπτύσσεται προστατευμένο μέσα στη μήτρα, είναι «συνδεδεμένο» με τον πλακούντα μέσω του ομφαλίου λώρου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Πότε αρχίζει η δημιουργία του πλακούντα;
Ο πλακούντας είναι το πρώτο εμβρυϊκό όργανο, που αναπτύσσεται.
Η ανάπτυξή του ξεκινάει 6 με 7 ημέρες από τη γονιμοποίηση του ωαρίου μέσα στη σάλπιγγα. Το στάδιο αυτό της ανάπτυξης του εμβρύου ονομάζεται βλαστοκύστη και το έμβρυο αποτελείται από 107 έως 256 κύτταρα.
Στην παρακάτω εικόνα έχουμε μία σχηματική απεικόνιση της βλαστοκύστης.
Διακρίνουμε μία μάζα κυττάρων (χρωματισμένα μωβ) τα οποία αποτελούν τη λεγομένη τροφοβλάστη. Τα κύτταρα της τροφοβλάστης δημιουργούν μία στοιβάδα, που περιβάλλει τη βλαστοκύστη και κατ’ ουσίαν αποτελεί τον πρόδρομο των εμβρυϊκών μεμβρανών και του πλακούντα. Η ομάδα των κυττάρων, που αποτελούν την τροφοβλάστη είναι και η πολυπληθέστερη.
Στο εσωτερικό της βλαστοκύστης διακρίνουμε αφενός μία ομάδα κυττάρων, που αποτελούν την εμβρυοβλάστη (χρωματισμένα πράσινα), αφετέρου μία κοιλότητα γεμάτη με υγρό. Από τα κύτταρα της εμβρυοβλάστης θα δημιουργηθεί αυτό καθαυτό το έμβρυο, αλλά και ο ομφάλιος λώρος, καθώς και το άμνιο.
Στο στάδιο της βλαστοκύστης αρχίζει και η εμφύτευση του εμβρύου στο ενδομήτριο, δηλαδή στον ιστό, που καλύπτει εσωτερικά την ενδομητρική κοιλότητα. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ο προσανατολισμός της βλαστοκύστης είναι τέτοιος, ώστε ο εμβρυϊκός πόλος (το σημείο, όπου εντοπίζεται η εμβρυοβλάστη) να είναι και ο πρώτο, που θα εμφυτευθεί στο ενδομήτριο. 14 κατά προσέγγισιν ημέρες από τη γονιμοποίηση, δηλαδή περίπου όταν η γυναίκα θα περίμενε την επόμενη περίοδό της, το έμβρυο είναι πλέον σχεδόν εξ’ ολοκλήρου «θαμμένο» μέσα στο ενδομήτριο.
Ο σχηματισμός των δομών του πλακούντα ολοκληρώνεται με τη συμπλήρωση του πρώτου τριμήνου. Εντούτοις, το μέγεθός του αυξάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της κύησης.
Ας δούμε τον πλακούντα από κοντά…
Στην παρακάτω εικόνα απεικονίζεται η βασική δομή του πλακούντα.
Στην εικόνα αυτή διακρίνουμε τον ομφάλιο λώρο, ο οποίος διατρέχεται από δύο ομφαλικές αρτηρίες και μία ομφαλική φλέβα. Οι ομφαλικές αρτηρίες μόλις εισέλθουν στον πλακούντα αρχίζουν και διακλαδίζονται σε αγγεία όλο και μικρότερης διαμέτρου. Έτσι, μετά από κάποιο αριθμό διακλαδώσεων οι αρτηρίες αυτές είναι πλέον εξαιρετικά λεπτές και ονομάζονται τριχοειδή αγγεία. Τα αγγεία αυτά με τη σειρά τους εισέρχονται σε δενδροειδείς σχηματισμούς, που ονομάζονται χοριακές λάχνες.
Το τοίχωμα των χοριακών λαχνών αποτελείται από εξειδικευμένα κύτταρα. Εντός των χορειακών λαχνών οι τριχοειδείς αρτηρίες συνεχίζουν στις τριχοειδείς φλέβες, οι οποίες με τη σειρά τους εξέρχονται των λαχνών και συρρέουν σε αγγεία όλο και μεγαλύτερης διαμέτρου, έως ότου φθάσουν να συρρεύσουν στη μία ομφαλική φλέβα.
Ένα άλλο στοιχείο, που παρατηρούμε στην εν λόγω εικόνα είναι τα αγγεία της μητέρας (με κόκκινο χρωματίζονται οι αρτηρίες και με μπλε οι φλέβες), τα οποία είναι κατ’ ουσίαν «ανοικτά» στο άκρο τους, αφού καταλήγουν στο λεγόμενο μεσολάχνειο χώρο, δηλαδή – όπως άλλωστε υποδηλώνει και το όνομα – στο χώρο μεταξύ των χοριακών λαχνών. Έτσι – υπό μίαν έννοια – οι χοριακές λάχνες «λούζονται» από μητρικό αίμα.
Πώς το οξυγόνο περνάει από το αίμα της μητέρας σε αυτό του μωρού;
Ανακαλώντας τα στοιχεία της ανατομίας του πλακούντα, τα οποία περιγράψαμε παραπάνω, μπορούμε να διαπιστώσουμε εντός του πλακούντα την ύπαρξη δύο ανεξαρτήτων μεταξύ τους κυκλοφοριών αίματος:
- την εμβρυϊκή κυκλοφορία
- τη μητρική κυκλοφορία
Η εμβρυϊκή κυκλοφορία αποτελείται από τα ομφαλικά αγγεία (2 αρτηρίες και 1 φλέβα), μαζί με τις διακλαδώσεις αυτών, οι οποίες φθάνουν έως το εσωτερικό των χοριακών λαχνών.
Η μητρική κυκλοφορία αποτελείται από τα αγγεία της μητέρας (φλέβες και αρτηρίες), τα οποία φθάνουν στον μεσολάχνειο χώρο.
Τις δύο αυτές κυκλοφορίες χωρίζει το αποτελούμενο από εξειδικευμένα κύτταρα τοίχωμα των χοριακών λαχνών. Έτσι το μητρικό αίμα δεν «ανακατεύεται» με το εμβρυϊκό αίμα. Τα δε κύτταρα του τοιχώματος των χοριακών λαχνών αποτελούν το λεγόμενο «πλακουντιακό φραγμό».
Ο πλακουντιακός φραγμός είναι ένας ηθμός (ένα «φίλτρο»), ο οποίος επιτρέπει την υπό αυστηρό έλεγχο διακίνηση θρεπτικών στοιχείων, προϊόντων του μεταβολισμού, οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακά μέσω αυτού.
Σχηματικά, μπορούμε να πούμε, πως δια των αρτηριών της μητέρας μεταφέρεται πλούσιο σε οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά αίμα στο μεσολάχνειο χώρο. Τα θρεπτικά συστατικά και το οξυγόνο του αίματος αυτού διέρχονται τον πλακουντιακό φραγμό και εισέρχονται στα τριχοειδή αγγεία της εμβρυϊκής κυκλοφορίας. Δια των τριχοειδών αγγείων οι ουσίες αυτές εισέρχονται στις φλέβες, που συρρέουν στην ομφαλική φλέβα και φθάνουν στο μωρό.
Εκ των τριχοειδών αγγείων των λαχνών εξέρχονται μέσω του πλακουντιακού φραγμού διοξείδιο του άνθρακος (από την «αναπνοή» του μωρού) και προϊόντα το μεταβολισμού του μωρού, τα οποία έχουν φθάσει στον πλακούντα μέσω των δύο ομφαλικών αρτηριών και των διακλαδώσεων αυτής. Οι ουσίες αυτές εισέρχονται στο μεσολάχνειο χώρο και δια των φλεβών της μητρικής κυκλοφορίας φθάνουν στον οργανισμό της μητέρας.
Η μητρική κυκλοφορία εμφανίζεται αρχικά μεταξύ των 5 και 12 ημερών από τη γονιμοποίηση, ενώ η εμβρυϊκή κυκλοφορία μεταξύ των 17 και 22 ημερών από τη γονιμοποίηση. Στην τελειόμηνο κύηση η ροή στο μεσολάχνειο χώρο φθάνει τα περίπου 600 με 700 ml/λεπτό και το αίμα εκεί ανανεώνεται 3 με 4 φορές ανά λεπτό.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
