Τι είναι το άγχος αποχωρισμού;

Τα δάκρυα κατά τον αποχωρισμό του παιδιού από τους γονείς είναι συνηθισμένα στα πρώτα χρόνια. Κοντά στα πρώτα γενέθλια, πολλά παιδιά αναπτύσσουν ένα φυσιολογικό άγχος αποχωρισμού και αναστατώνονται όταν ένας γονέας, ο παππούς ή η γιαγιά ή άλλος κύριος φροντιστής προσπαθεί να τα αφήσει με κάποιον άλλο.

Έχουν διεξαχθεί μελέτες για να εξηγηθεί η πιθανή αιτία του άγχους αποχωρισμού στα παιδιά και πολλοί επιστήμονες συσχετίζουν έντονα το άγχος αποχωρισμού με τις στρατηγικές ή τα στυλ ανατροφής των παιδιών από τους γονείς τους.

Άγχος αποχωρισμού και σχολική άρνηση παιδιού: Τρόποι αντιμετώπισης

Οι περισσότερες από τις μελέτες επισημαίνουν ότι το άγχος αποχωρισμού συνδέεται με τη γονική σχέση ή με κάποιους τρόπους γονικής μέριμνας. Για παράδειγμα, η υπερπροστασία των γονέων μπορεί να εντοπιστεί στο άγχος αποχωρισμού των παιδιών. Λόγω της υπερπροστασίας των γονιών, τα παιδιά εμποδίζονται να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους, μειώνοντας έτσι τις ευκαιρίες τους να αντιμετωπίσουν νέες καταστάσεις. Επίσης, η γονική παρεμβατικότητα είναι γνωστό ότι σχετίζεται με το άγχος αποχωρισμού. Εάν οι γονείς παρέχουν περισσότερη βοήθεια στο παιδί τους από αυτή που χρειάζεται, η γνώση των δεξιοτήτων του παιδιού περιορίζεται και έτσι αναπτύσσεται εξάρτηση από τον ενήλικα.

Αναπτυξιακά στάδια και αποχωρισμός

Τα μωρά, κυρίως εκείνα που έχουν δημιουργήσει έναν υγιή δεσμό με τη μητέρα ή τον φροντιστή, προσαρμόζονται συνήθως αρκετά καλά κατά τον αποχωρισμό. Οι γονείς συχνά πιθανώς νιώθουν περισσότερο άγχος για τον χωρισμό από τα βρέφη. Όσο ικανοποιούνται οι ανάγκες τους, τα περισσότερα μωρά κάτω των 6 μηνών προσαρμόζονται εύκολα και με άλλους ανθρώπους.

Μεταξύ 4-7 μηνών, τα μωρά αναπτύσσουν την αίσθηση της «μονιμότητας του αντικειμένου». Συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα και οι άνθρωποι υπάρχουν ακόμα και όταν δεν φαίνονται. Ωστόσο, δεν αντιλαμβάνονται την έννοια του χρόνου, επομένως δεν ξέρουν ότι αυτό το άτομο θα επιστρέψει και μπορεί να αναστατωθούν από την απουσία τους. Για παράδειγμα, είτε ο φροντιστής είναι στην κουζίνα, στο διπλανό υπνοδωμάτιο ή στο γραφείο, είναι το ίδιο για το μωρό, το οποίο μπορεί να κλάψει έως ότου η μαμά είναι ξανά κοντά.

Τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 8 μηνών και 1 έτους γίνονται πιο ανεξάρτητα νήπια, αλλά είναι ακόμα πιο αβέβαια σχετικά με τον αποχωρισμό από τους γονείς τους. Αυτή είναι η συνηθέστερη στιγμή που αναπτύσσεται το άγχος αποχωρισμού και τα παιδιά μπορεί να είναι ταραγμένα και αναστατωμένα όταν ένας γονέας προσπαθεί να φύγει.

Ο χρόνος εμφάνισης του άγχους αποχωρισμού μπορεί να ποικίλλει. Μερικά παιδιά μπορεί να το περάσουν μεταξύ 18 μηνών και 3 ετών. Κάποια δεν το βιώνουν ποτέ. Για άλλα επίσης παιδιά, άγχος μπορεί να προκαλέσουν γεγονότα που συνδέονται με τον χωρισμό από έναν γονέα όπως ένα νέο αδερφάκι, μετακόμιση σε νέο μέρος ή ένταση στο σπίτι.

Health Line: Τι είναι το άγχος του αποχωρισμού και πώς το αντιμετωπίζουμε;

Τι νιώθει συνήθως ο γονέας;

Το άγχος αποχωρισμού προκαλεί στους φροντιστές διάφορα συναισθήματα. Μπορεί να είναι ωραίο να νιώθετε ότι το παιδί σας είναι τελικά τόσο δεμένο μαζί σας όσο εσείς μαζί του. Αλλά είναι επίσης πιθανό να αισθάνεστε ένοχοι που αφιερώνετε χρόνο για τον εαυτό σας, αφήνετε το παιδί σας με άλλο φροντιστή ή πηγαίνετε στη δουλειά. Και μπορεί να αρχίσετε να αισθάνεστε συγκλονισμένοι από την ποσότητα της προσοχής που φαίνεται να χρειάζεται το παιδί σας από εσάς.

Πόσο διαρκεί το άγχος αποχωρισμού;

Το πόσο διαρκεί το άγχος αποχωρισμού ποικίλλει ανάλογα με το παιδί και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν τα μέλη της οικογένειας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία ενός παιδιού, το άγχος αποχωρισμού μπορεί να διαρκέσει από τη βρεφική ηλικία μέχρι τα χρόνια του δημοτικού.

Όλα τα παιδιά και οι έφηβοι νιώθουν κάποιο άγχος. Είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ενηλικίωσης. Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογικό στα μικρά παιδιά. Σχεδόν όλα τα παιδιά μεταξύ 18 μηνών και 3 ετών έχουν άγχος αποχωρισμού και είναι προσκολλημένα σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο εάν το άγχος αποχωρισμού επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού και διαρκεί για πάνω από έναν 4 εβδομάδες μπορεί να είναι σημάδι μιας βαθύτερης διαταραχής και χρήζει επίσκεψης σε ειδικό ψυχικής υγείας για περεταίρω διερεύνηση. Τα συμπτώματα της διαταραχής άγχους αποχωρισμού είναι πιο σοβαρά.

Τι αντίκτυπο έχει στα παιδιά εάν αγνοηθεί από τους γονείς;

• μειώνει την αλληλεπίδραση του παιδιού με τους συνομηλίκους
• αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης άλλων ψυχολογικών και συμπεριφορικών δυσλειτουργιών
• παρεμποδίζει ακόμη και την ανάπτυξη
• επηρεάζει τη μάθηση στα παιδιά προσχολικής ηλικίας
• μειώνει τον αυτοεκτίμηση του παιδιού

To άγχος του αποχωρισμού στα μωρά – Πότε εμφανίζεται και πώς αντιμετωπίζεται;

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν κατά την περίοδο του αποχωρισμού;

Συνέπεια κατά τον αποχωρισμό. Δημιουργήστε ένα «τελετουργικό» εξόδου κατά το οποίο θα λέτε ένα ευχάριστο, στοργικό και σταθερό αντίο. Μείνετε ήρεμοι και δείξτε εμπιστοσύνη στο παιδί σας. Διαβεβαιώστε του ότι θα επιστρέψετε και εξηγήστε πότε θα επιστρέψετε χρησιμοποιώντας έννοιες που θα καταλάβουν τα παιδιά (όπως μετά το μεσημεριανό γεύμα). Δώστε την πλήρη προσοχή σας όταν λέτε αντίο, και όταν λέτε ότι φεύγετε, να το εννοείτε. Η επιστροφή θα κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Εύκολοι και σύντομοι αποχαιρετισμοί. Συχνά οι αποχωρισμοί έξω από το σχολείο γίνονται δραματικοί. Ένας παρατεταμένος αποχαιρετισμός παρατείνει το άγχος που βιώνει το παιδί. Όσο δύσκολο και αν είναι για τον γονέα να αφήσει ένα παιδί που κλαίει στην πόρτα του σχολείου, άλλο τόσο σημαντικό είναι να δείξει στο παιδί ότι εμπιστεύεται τον δάσκαλο και το σχολείο. Άλλωστε, μέχρι ο γονιός να φτάσει στο αυτοκίνητό, το παιδί συνήθως έχει ηρεμήσει και παίζει με άλλα πράγματα. Ο σύντομος αποχαιρετισμός είναι ο πιο αποτελεσματικός για το παιδί. Για να γίνει όμως αποτελεσματικός, χρειάζεται να έχει προηγηθεί ο σωστός αποχαιρετισμός από πριν.

Ο χρόνος έχει σημασία. Προσπαθήστε να μην ξεκινήσετε παιδικό σταθμό ή παιδική φροντίδα με ένα άγνωστο άτομο όταν το παιδί σας είναι μεταξύ 8 μηνών και 1 έτους, όταν είναι πιθανό να εμφανιστεί για πρώτη φορά το άγχος αποχωρισμού. Επίσης, προσπαθήστε να μην φεύγετε όταν το παιδί σας είναι κουρασμένο, πεινασμένο ή ανήσυχο. Εάν είναι δυνατόν, προγραμματίστε τις αναχωρήσεις σας για μετά τον ύπνο και τα γεύματα.

Πρακτική. Εξασκηθείτε να είστε χώρια ο ένας από τον άλλο και εισάγετε σιγά σιγά νέους ανθρώπους και μέρη. Εάν σκοπεύετε να αφήσετε το παιδί σας με έναν συγγενή ή έναν νέο φροντιστή, προσκαλέστε αυτό το άτομο εκ των προτέρων, ώστε να περάσουν χρόνο μαζί όσο είστε στο δωμάτιο. Εάν το παιδί σας ξεκινά σε νέο παιδικό σταθμό ή προσχολικό νηπιαγωγείο, κάντε μερικές επισκέψεις εκεί μαζί πριν ξεκινήσει ένα πρόγραμμα πλήρους απασχόλησης. Εξασκηθείτε να αφήνετε το παιδί σας με έναν φροντιστή για μικρά χρονικά διαστήματα, ώστε να συνηθίσει να είναι μακριά σας.

Τηρείστε τις υποσχέσεις. Είναι σημαντικό για το παιδί να βεβαιωθεί ότι θα επιστρέψετε όταν το έχετε υποσχεθεί. Αυτό είναι κρίσιμο – έτσι το παιδί σας θα αναπτύξει την αυτοπεποίθηση ότι μπορεί να τα βγάλει πέρα όσο είναι μακριά σας.

Ποιοτικός χρόνος με το παιδί. Στόχος είναι η ουσιαστική σύνδεση με το παιδί και ο ποιοτικός χρόνος μέσα στη μέρα. Όταν ένα παιδί στερείται τον γονιό του, θα προσκολληθεί όταν έρθει σε επαφή μαζί του και ο αποχωρισμός θα είναι διπλά δύσκολος. Γι’ αυτό επενδύστε καθημερινά έστω και κάποια στιγμή μέσα στη μέρα για ουσιαστική σύνδεση με το παιδί.

Έκφραση συναισθημάτων και καθησυχασμός. Είναι σημαντικό οι γονείς να καθησυχάζουν τα παιδιά τους με αγάπη, φροντίδα και διαθεσιμότητα. Η εξωτερίκευση τω συναισθημάτων όπως «πόσο σε αγαπώ», «είμαι εδώ για σένα ό,τι κι αν χρειαστείς» είναι παρηγορητικά και ανακουφιστικά για τα παιδιά.

Ανοιχτές και αληθινές συζητήσεις. Η συζήτηση με το παιδί και η εξήγηση γιατί νιώθει έτσι είναι επίσης μία αποτελεσματική πρακτική. Βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τα συναισθήματά του μπορεί να το βοηθήσει να εκλογικεύσει τα πράγματα και να βοηθήσει τον εαυτό του να ρυθμίσει συναισθήματα όπως ανησυχίες και φόβους. Η εξήγηση στο παιδί ότι κάποιες φορές χρειάζεται να είναι με άλλα άτομα εκτός από τους γονείς τους είναι μια από τις δεξιότητες που το προετοιμάζουν για την ανεξαρτησία. Η συζήτηση και η εξήγηση θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση των παιδιών για τον μεγαλύτερο κόσμο στον οποίο βρίσκονται.

Εάν παρ’ όλα αυτά το έντονο άγχος αποχωρισμού διαρκεί μέχρι την προσχολική ηλικία, το δημοτικό σχολείο ή και μετά και παρεμβαίνει στις καθημερινές δραστηριότητες, συζητήστε το με το γιατρό σας. Θα μπορούσε να είναι ένα σημάδι μιας πιο σημαντικής ανησυχίας γνωστής ως διαταραχή άγχους αποχωρισμού. Τα παιδιά με αυτή τη διαταραχή φοβούνται να είναι μακριά από τα μέλη της οικογένειάς τους και συχνά είναι πεπεισμένα ότι κάτι κακό θα συμβεί.

Άγχος αποχωρισμού: Τι είναι, σε ποιους συμβαίνει και πότε;

Τι είναι η διαταραχή άγχους αποχωρισμού στα παιδιά;

Η διαταραχή άγχους αποχωρισμού εντοπίζεται όταν ένα παιδί ανησυχεί πολύ επειδή είναι μακριά από μέλη της οικογένειας ή άλλα στενά άτομα. Το παιδί φοβάται ότι θα χαθεί από την οικογένειά του ή ότι κάτι κακό συμβεί σε ένα μέλος της οικογένειας εάν δεν είναι με το άτομο αυτό και κάνει άσχημα σενάρια με αποτέλεσμα να βιώνει πολύ έντονο άγχος.

Τι προκαλεί τη διαταραχή άγχους αποχωρισμού σε ένα παιδί;

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η διαταραχή άγχους αποχωρισμού προκαλείται τόσο από βιολογικούς όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ένα παιδί μπορεί να κληρονομήσει μια τάση για άγχος. Ένα παιδί μπορεί επίσης να μάθει το άγχος και τον φόβο από μέλη της οικογένειας ή ένα τραυματικό συμβάν μπορεί επίσης να συμβάλει σε αυτό.

Ποια είναι τα συμπτώματα της διαταραχής άγχους αποχωρισμού σε ένα παιδί;

Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συχνά κοντά στα 8 έτη. Μπορεί να ξεκινήσουν μετά από ένα διάλειμμα από το σχολείο, όπως κατά τη διάρκεια των διακοπών ή του καλοκαιριού ή μετά από μια μακροχρόνια ασθένεια. Κάθε παιδί μπορεί να έχει διαφορετικά συμπτώματα. Αλλά τα πιο κοινά σημάδια είναι:

• Αρνούμενο να κοιμηθεί μόνο
• Επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες με θέμα τον χωρισμό
• Πολλή ανησυχία όταν χωρίζετε από το σπίτι ή την οικογένεια
• Ανησυχεί πάρα πολύ για την ασφάλεια ενός μέλους της οικογένειας
• Υπερβολική ανησυχία μήπως χαθεί από την οικογένεια
• Αρνούμενο να πάει στο σχολείο
• Φοβισμένο και απρόθυμο να μείνει μόνο σε κάποιον χώρο
• Συχνοί στομαχόπονοι, πονοκέφαλοι ή άλλα σωματικά προβλήματα
• Μυϊκοί πόνοι ή ένταση
• Ανησυχεί πολύ για την ασφάλεια του εαυτού
• Υπερβολική ανησυχία για ή όταν κοιμάται ο γονέας μακριά από το σπίτι
• Πανικός ή εκρήξεις θυμού σε περιόδους αποχωρισμού από τους γονείς ή τους φροντιστές

Ωστόσο, τα συμπτώματα αυτά μπορεί να είναι κοινά και με άλλα θέματα ψυχικής ή σωματικής υγείας γι’ αυτό χρειάζεται πάντοτε διερεύνηση για να αποκλειστούν τυχόν άλλα ζητήματα.

Λέττη Αλέξια
Παιδαγωγός - Εξειδ. Σχολική Ψυχολογία
MSc Ειδική Αγωγή στην Εκπαίδευση - MSc Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων

Πλοίαρχος (ΥΙ) Νικόλαος Δ. Πετρογιάννης ΠΝ, MD, PhD, MSc
Γυναικολόγος –Μαιευτήρας, Ειδικός Αναπαραγωγής
Διευθυντής Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Ν.Ν.Α.
Γ. Γραμματέας Ελληνικής Μαιευτικής Γυναικολογικής Εταιρείας (Ε.Μ.Γ.Ε.)
Τηλ. επικοινωνίας : 6932219200