Ώρες οθόνης… καθοριστικές για την παιδική παχυσαρκία

Συνήθως αυτό το ερώτημα απαντιέται με αναφορά στις μερίδες που έχουν μεγαλώσει, στις αλυσίδες γρήγορου και πρόχειρου φαγητού, στην μείωση της διατροφικής αξίας των τροφών που καταναλώνουμε καθημερινά, και στην απουσία σωματικής δραστηριότητας. Όμως υπάρχει άλλο ένα θέμα το οποίο παραβλέπεται ενώ ίσως να είναι αρκετά εύκολο να αλλάξει και να δώσει άμεσα αποτελέσματα.

Τα νούμερα της παιδικής παχυσαρκίας ξεκίνησαν να εμφανίζουν μια σταθερή αύξηση από τα μέσα της δεκαετίας του 70. Την εποχή που βγήκαν στην αγορά τα πρώτα βιντεοπαιχνίδια και ξεκίνησε ο βομβαρδισμός με τις νέες τεχνολογίες στις ηλεκτρονικές συσκευές. Σήμερα, παιδιά και έφηβοι περνούν κατά μέσο όρο 8 ώρες ημερησίως μπροστά σε υπολογιστές, τηλεοράσεις, κονσόλες με βιντεοπαιχνίδια, κινητά τηλέφωνα και ταμπλέτες. Αρκετός χρόνος που θα μπορούσε εύκολα να αντικατασταθεί από παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο, άθληση, και διαπροσωπικές δραστηριότητες. Ένας μεγάλος αριθμός επιστημονικών ερευνών ρίχνει φως στην στενή σχέση μεταξύ αυτών των ωρών οθόνης και την ανάπτυξη παχυσαρκίας, όπως και άλλες αλλαγές στον μεταβολισμό. Το θέμα δεν είναι να απαριθμήσω τις μελέτες – θα τις βρείτε παντού - αλλά ίσως να σας δώσω μερικές πιθανές εξηγήσεις για αυτή την στενή σχέση !

Ο χρόνος μπροστά στις οθόνες σχετίζεται με το μεταβολικό σύνδρομο στους εφήβους, ανεξαρτήτως της σωματικής δραστηριότητας. Κι όταν μιλάμε για μεταβολικό σύνδρομο αναφερόμαστε σε αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων, σακχάρου νηστείας, αρτηριακής πίεσης, και περιφέρειας μέσης. Αυτά τα νούμερα αποδεικνύονται ανάλογα των ωρών οθόνης ημερησίως. Γι αυτό προτείνουμε στους γονείς να περιορίσουν αυτό το χρόνο στα παιδιά τους σε 2 ώρες ημερησίως και να ενθαρρύνουν εναλλακτικές δραστηριότητες όπως παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο, άθληση, δημιουργικές δραστηριότητες και διαπροσωπικές-κοινωνικές επαφές.

Επίσης, η ανοιχτή τηλεόραση την ώρα του φαγητού συμβάλλει σε επιβλαβείς διατροφικές συνήθειες στους εφήβους. Αυτή η συνήθεια σχετίζεται με μικρότερη κατανάλωση λαχανικών, τροφών ολικής άλεσης και πλούσιων σε ασβέστιο αλλά και μεγαλύτερη κατανάλωση αναψυκτικών ποτών ή άλλων υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη, με 50% αύξηση στα αναψυκτικά για κάθε επιπλέον ώρα μπροστά σε οθόνες. Αυτός είναι και ένας λόγος που συχνά συστήνουμε στους γονείς να μην υπάρχει τηλεόραση, υπολογιστής ή άλλες ηλεκτρονικές συσκευές στο δωμάτιο του παιδιού όπως επίσης να γευματίζουν μακριά από τηλεόραση, ώστε να καταπολεμηθούν κάποιες τόσο βλαβερές και ήδη εδραιωμένες συνήθειες.

Το σημαντικότερο ρόλο - και εκεί που θέλω να εστιάσω - για την υγεία και το βάρος του παιδιού, , έχει ο παραδειγματισμός από τους γονείς Οι γονείς είναι εκείνοι που μέσα από την δική τους καθημερινότητα θα μάθουν στα παιδιά τι είναι καλό για την υγεία τους και τι όχι. Δεν είναι τυχαίο ότι κάθε φορά που δουλεύουμε με τους γονείς προκειμένου να τους επιδείξουμε συνήθειες με γνώμονα και στόχο την καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών τους, παρατηρούμε πιο θετικά αποτελέσματα στο βάρος του παιδιού συγκριτικά με όταν δουλεύουμε μόνο με το παιδί. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα παιδιά των οποίων οι γονείς περνούν περισσότερο χρόνο μπροστά σε οθόνες και εν γένει κάνουν καθιστική ζωή, έχουν παρόμοιες συμπεριφορές επιλέγοντας να απασχολούνται κυρίως με δραστηριότητες περιορισμένης σωματικής δραστηριότητας. Γι' αυτό ενθαρρύνουμε τους γονείς να μειώσουν τον χρόνο που οι ίδιοι περνούν μπροστά σε οθόνες, τον χρόνο που περνάει όλη η οικογένεια παρακολουθώντας τηλεόραση και να θέσουν περιορισμούς στην καθημερινή έκθεση του παιδιού τους σε οθόνες.

Οι ώρες οθόνης επίσης εμφανίζουν άμεσες και έμμεσες συνέπειες στην σωματική και ψυχική υγεία των μικρότερων παιδιών. Αναφέρομαι σε ηλικίες των 2 ετών, μια κρίσιμη περίοδο για το παιδί κατά την οποία λαμβάνει πολλές πληροφορίες μέσα από την κοινωνική και κινητική του απασχόληση. Όταν η χρήση των οθονών γίνεται από τόσο νωρίς, οι έρευνες αναφέρουν ότι εμποδίζεται η νοητική ανάπτυξη και επιβαρύνεται η εκτελεστική ικανότητα. Επίσης αυξάνονται οι πιθανότητες για το παιδί να γίνει υπέρβαρο και λόγω του ότι η αυτό-πειθαρχία, η κινητοποίηση και ο έλεγχος της παρόρμησης εξαρτώνται από την εκτελεστική λειτουργία, ανάμεσα στις έμμεσες συνέπειες μπορεί να είναι οι βλαβερές διατροφικές συνήθειες, η απορρύθμιση της αίσθησης πείνας και πληρότητας, και η απουσία κινήτρων για διοχέτευση της ενέργειας σε σωματική δραστηριότητα.

Τελευταία αλλά πολύ σημαντική παράμετρος, η έλλειψη ύπνου - που έχει γίνει επιδημία στους εφήβους - συμβάλλει στην αύξηση του βάρους. Η παχυσαρκία συνδέεται με χρόνιες δυσκολίες στον ύπνο. Όλο και περισσότεροι έφηβοι μας παραπονιόνται για θέματα στον ύπνο τους ρίχνοντας το βάρος στο ότι ξενυχτούν μπροστά σε οθόνες. Το φως από τις οθόνες καταστέλλει την μελατονίνη και τόσο τα οπτικά όσο και τα ψυχολογικά ερεθίσματα που προκαλούν αντιδράσεις στρες, κρατούν τον εγκέφαλο σε κατάσταση συναγερμού, δηλαδή άγρυπνο. Τα παιδιά μπορεί να έχουν ηλεκτρονικές συσκευές στο κρεβάτι τους, να στέλνουν μηνύματα αφού έχουν κλείσει τα φώτα, να παίζουν παιχνίδια ή να περνούν χρόνο στο διαδίκτυο - τόσο σαν συνήθεια πριν τον ύπνο αλλά και για κατά καιρούς διακοπές του ύπνου τους μέσα στην νύχτα – κάτι που συχνά δεν γνωρίζουν οι γονείς. Όμως η έκθεση σε οθόνες την νύχτα συμβάλλει στην παχυσαρκία καθώς προκαλεί χρόνιες διαταραχές ύπνου και αντιδράσεις σωματικού στρες, καταστάσεις που οδηγούν σε αύξηση βάρους μέσω της αντίστασης στην ινσουλίνη. Επιπλέον, η κόπωση μες στην ημέρα από τον διαταραγμένο ύπνο μειώνει την τάση του οργανισμού για σωματική δραστηριότητα, κι αυτό δίνει τροφή στον φαύλο κύκλο.

Με λίγα λόγια, οι έρευνες συστήνουν την μείωση ωρών οθόνης ως την πιο δυναμική παρέμβαση στην αντιμετώπιση αλλά και πρόληψη κατά της παιδικής παχυσαρκίας αλλά και άλλων σχετικών προβλημάτων υγείας που δεν έχουν αξιολογηθεί επαρκώς. Όχι μόνο θα βοηθήσουμε το παιδί μας να αναγνωρίσει την φυσική του τάση για παιχνίδι και άσκηση αλλά θα καταφέρουμε να μειώσουμε τις πιθανότητες να εμφανιστούν νοητικά συμπτώματα όπως η έλλειψη συγκέντρωσης και εκτελεστικής λειτουργίας – δύο επιβαρυντικοί παράγοντες στην παχυσαρκία.

Γονείς ! Ας δράσουμε αποτελεσματικά στη ζωή των παιδιών μας θέτοντας όρια στις ώρες οθόνης, ενθαρρύνοντας την σωματική δραστηριότητα, και στηρίζοντας τις διαπροσωπικές επαφές, προκειμένου να μην βρεθούν αντιμέτωπα με το τόσο κρίσιμο πρόβλημα της παχυσαρκίας.

Προφανώς και είναι ένα πρόβλημα που δημιουργήθηκε από την κοινωνία. Σαφώς και η κοινωνία μπορεί να το «καταργήσει».

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com