Από πού προέρχονται τα διπλά πρότυπα; Μπορούν να μειωθούν οι καταστροφικές τους επιπτώσεις και αν ναι, πώς;
Τα διπλά πρότυπα φαίνεται να εμφανίζονται συχνά και να καταστρέφουν τις σχέσεις. Συνήθως τα «μαθαίνουμε» ή τα υιοθετούμε παρατηρώντας τους δικούς μας γονείς από την μικρή μας ηλικία και φυσικά χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. Στην πορεία, λειτουργούμε σύμφωνα με αυτά τα πρότυπα και όταν γινόμαστε γονείς, διδάσκουμε στα δικά μας παιδιά - άθελά μας - επίσης διπλά πρότυπα, εφόσον αυτό μάθαμε να κάνουμε από τα παιδικά μας χρόνια.
«Αντιμετωπίζω όλα τα παιδιά μου το ίδιο!». Όχι, οι γονείς δεν αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά τους το ίδιο και είναι και λογικό αν το σκεφτούμε, εφόσον το κάθε παιδί είναι διαφορετικό, με τη δική του δομή προσωπικότητας και ο κάθε γονιός «βλέπει ή νιώθει» διαφορετικά, ανάλογα με τα στοιχεία που του «βγάζει» ή ταυτίζεται ο ίδιος μαζί του. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν οι γονείς δίνουν διπλά πρότυπα, με ξεχωριστές και αντίθετες μεθόδους.
Μπορεί τα διπλά πρότυπα να μην είναι υγιή ή χρήσιμα, είναι όμως συνηθισμένα. Λαμβάνουν χώρα σε πολλά επίπεδα στην καθημερινότητά μας - στα οικονομικά, στους οικογενειακούς ρόλους, στην ανατροφή των παιδιών, στις δουλειές του σπιτιού, στη δουλειά, στις φιλικές, συγγενικές, ερωτικές σχέσεις…
Η προέλευση των διπλών προτύπων
Γιατί υπάρχουν διπλά πρότυπα; Γιατί είμαστε πιο «γενναιόδωροι συναισθηματικά» με κάποιους ανθρώπους και «τσιγκούνηδες» με άλλους; Γιατί με το ένα παιδί είμαστε πιο επιεικείς και πιο αυστηροί με το άλλο;
Οι ερευνητές καταλήγουν στο ότι οι εμπειρίες της ζωής από τα προηγούμενα χρόνια, οδήγησαν στη θέσπιση σχέσεων διπλών προτύπων. Αυτές οι εμπειρίες συμβαίνουν χωρίς επίγνωση και αυτόματα. Η απάντηση βρίσκεται στην πρώιμη συναισθηματική μας κατάσταση μέσα στην οικογένειά μας. Ο τρόπος που διαμορφωνόμαστε από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των γονιών μας καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο, εμείς με τη σειρά μας, αντιδρούμε συναισθηματικά στα παιδιά μας. Η συναισθηματική αυτή «εκπαίδευση» λαμβάνει χώρα ασυνείδητα μέσα στα πρώτα τρία χρόνια ζωής. Μας κάνει να εφαρμόζουμε αυτόματα δύο πρότυπα συμπεριφοράς στις σχέσεις μας.
Εξαρτιόμαστε συναισθηματικά από τους γονείς μας, εκείνοι είναι που πρώτοι μας δίνουν συναισθηματική στήριξη και από αυτούς μαθαίνουμε το «πάρε-δώσε» των ανθρώπινων σχέσεων. Αποτέλεσμα, κάποιοι από εμάς να είναι πιο καλοί «συναισθηματικοί φροντιστές» προς τους άλλους. Συμπεριφερόμαστε και σκεφτόμαστε σαν η ικανότητά μας να παρέχουμε φροντίδα να είναι εξαιρετικά ισχυρή και σαν να μας δίνει μία παντοδυναμία.
Κάποιοι άλλοι, λαμβάνουμε μία πρώιμη συναισθηματική προετοιμασία που μας οδηγεί στο να γίνουμε πιο καλοί «να λαμβάνουμε την συναισθηματική φροντίδα» από τους άλλους. Συμπεριφερόμαστε και σκεφτόμαστε σαν να είμαστε εξαιρετικά αδύναμοι και ανίκανοι να φροντίσουμε τους άλλους, σαν να έχουμε μία ανίσχυρη προσωπικότητα.
Αυτή η προσαρμογή στρεβλώνει τους τρόπους που αξιολογούμε τον εαυτό μας, στρεβλώνει επίσης και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τους άλλους. Οδηγεί αυτόματα σε συμπεριφορές και σκέψεις που διαιωνίζουν τα διπλά πρότυπα στις σχέσεις μας - ένα πρότυπο για ανθρώπους σαν εμάς και ένα για ανθρώπους που δεν μοιάζουν με εμάς.
Η Παντοδύναμη Προσωπικότητα
Όταν είμαστε συναισθηματικά εξαρτημένοι να έχουμε μια παντοδύναμη προσωπικότητα και να παρέχουμε υπερβολική συναισθηματική στήριξη και φροντίδα στους άλλους, θεωρούμε ότι δεν έχουμε ανάγκη εμείς από φροντίδα. Κακοποιούμαστε εύκολα και μας εκμεταλλεύονται. Μπορεί να έχουμε κακή αυτοεκτίμηση παρά τα σημαντικά μας επιτεύγματα. Επίσης, δεν βλέπουμε την ανάγκη των άλλων παντοδύναμων επίσης ανθρώπων για φροντίδα και στήριξη, γι 'αυτό τους αντιμετωπίζουμε όπως και τον εαυτό μας. Αντίθετα, όταν μια παντοδύναμη προσωπικότητα συναντά μια ανίσχυρη προσωπικότητα, παρέχει αδιάκοπη συναισθηματική στήριξη. Είναι σαν να έχουμε ένα εσωτερικό σύστημα ραντάρ που διακρίνει τους ανθρώπους με βάση τον τύπο της πρώιμης συναισθηματικής εκπαίδευσης. Αυτό οδηγεί τις παντοδύναμες προσωπικότητες να έχουν ένα διπλό πρότυπο στο πώς βλέπουν τους άλλους, μια μέθοδο για την αντιμετώπιση των άλλων παντοδύναμων ατόμων – όπου φέρονται έως και αδιάφορα - και μια μέθοδο ή τρόπο συμπεριφοράς προς τις ανίσχυρες προσωπικότητες με πλουσιοπάροχη φροντίδα και στήριξη.
Η Ανίσχυρη Προσωπικότητα
Εάν είμαστε συναισθηματικά διαμορφωμένοι ως παιδιά με μια ανίσχυρη προσωπικότητα και έχουμε μάθει να περιμένουμε συναισθηματική στήριξη από τους άλλους, γινόμαστε ειδικοί στην ανημπόρια και στην αβοηθησία. Δεν μπορούμε να παρέχουμε συναισθηματική στήριξη και φροντίδα, ειδικά σε «παντοδύναμους» ανθρώπους. Αντίθετα, μπορούμε εύκολα να κυριαρχήσουμε στις παντοδύναμες προσωπικότητες, όπου νιώθουμε την αυτοεκτίμησή μας να διογκώνετε, παρά τα λίγα επιτεύγματά μας.
Όταν συναντάμε μία άλλη ανίσχυρη προσωπικότητα, δεν περιμένουμε καμία φροντίδα. Αξιολογούμε τους αδύναμους όπως αξιολογούμε τον εαυτός μας, χωρίς να περιμένουμε καμία προσπάθεια για την παροχή φροντίδας. Έτσι, το ανίσχυρο έχει επίσης ένα διπλό πρότυπο: ένα για τους άλλους αδύναμους και ανίσχυρους, όπου δεν περιμένουμε καμία συναισθηματική στήριξη - και ένα άλλο πρότυπο για εκείνους με την παντοδύναμη προσωπικότητα - αναμένοντας τεράστια υποστήριξη.
Τα διπλά πρότυπα στην οικογένεια
Όλοι έχουμε συμμετάσχει στο «πάρε-δώσε» αυτών των διπλών προτύπων, όσον αφορά τους τρόπους με τους οποίους σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους μέσα στην ίδια μας την οικογένεια. Μερικά παντοδύναμα παιδιά προκαλούν τα αδέλφια τους διαρκώς για να τους δώσουν φροντίδα. Αυτό εύκολα εκλογικεύεται από τους γονείς επειδή το ένα παιδί είναι το μικρότερο, το μεγαλύτερο, το αγόρι, το κορίτσι κλπ., υπάρχει δηλαδή διαχωρισμός. Τα παιδιά με ανίσχυρη προσωπικότητα μπορεί να θυμώσουν εάν το αδελφάκι τους λάβει μια έντονη επίδειξη φροντίδας και προσοχής από τους γονείς, πιστεύοντας ότι εκείνα πρέπει να «τραβάνε» διαρκώς όλη την στήριξη της οικογένειας.
Διορθώνοντας το πρόβλημα
Διπλά πρότυπα για το πώς σχετιζόμαστε με τους άλλους εμφανίζονται πρώτα από την δική μας οικογένεια όταν είμασταν παιδιά λόγω της τότε συναισθηματικής μας κατάστασης. Τα ίδια πρότυπα όμως δημιουργούμε στα δικά μας παιδιά ως ενήλικες και γονείς.
Εάν λοιπόν συνειδητοποιήσουμε πώς η συναισθηματική αυτή «εκπαίδευση» μπορεί να εγκλωβίσει και τα δικά μας παιδιά μέσα στα διπλά πρότυπα που με τη σειρά τους θα μεταδώσουν στα δικά τους παιδιά κλπ., τότε μπορούμε να διακόψουμε αυτή την ανισορροπία. Θα μειωθούν τα διπλά πρότυπα καθώς επίσης θα μας επιτρέψει να δώσουμε αλλά και να δεχτούμε επίσης συναισθηματική στήριξη στις σχέσεις μας. Οι πιο ισορροπημένες και άνευ όρων σχέσεις ευδοκιμούν μέσα από την αξιολόγηση του τι χρειάζεται κάθε άτομο σε μια συγκεκριμένη στιγμή και πως ικανοποιεί αυτή την ανάγκη του, έτσι ώστε να βελτιωθούν και οι σχέσεις χωρίς να περνούν μέσα από την απογοήτευση και τη σύγχυση που συνοδεύει τα διπλά πρότυπα…
Μαρίνα Μόσχα
ΜΑ Κλινικής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια
