Μαρίνα Γιώτη: Τα παιδικά βιβλία μεγαλώνουν έξυπνα παιδιά

Γράφει η Μαρίνα Γιώτη

Ζούμε σε μια εποχή που οι οθόνες έχουν κατακλύσει τη ζωή μας. Η τεχνολογία, αναπόσπαστο κομμάτι πια όχι μόνο της δικής μας καθημερινότητας αλλά και των παιδιών μας, έχει αλλάξει τον τρόπο που ζούμε, επικοινωνούμε, δουλεύουμε και διασκεδάζουμε. Αναγκαίο κακό για τη δική μας γενιά, τρόπος ζωής για την επόμενη.

Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου αναρωτήθηκα αν σε αυτό το κλίμα της υπερέκθεσης σε εικόνες, ήχους και ρυθμούς χωράει κάπου το έντυπο παιδικό βιβλίο με το οποίο μεγάλωσαν γενιές πριν από εμάς, αλλά και εμείς αγαπήσαμε για τη μυρωδιά των μελανιών, την αίσθηση του χαρτιού στα χέρια μας, τις προσεγμένες γραμματοσειρές και τα αμέτρητα ταξίδια που κάναμε στις χρωματιστές σελίδες του.

Δεν θέλω όμως να το εξετάσω συναισθηματικά – η αγάπη μου για τα παιδικά βιβλία δεν με αφήνει να είμαι αμερόληπτη και να δω με ψυχραιμία την αλλαγή που φέρνει η τεχνολογία. Θέλω να το προσεγγίσω επιστημονικά, γιατί τα οφέλη του βιβλίου –και ειδικά του έντυπου– για τα παιδιά είναι εντυπωσιακά και πιστεύω πως κάθε γονέας θα πρέπει να παλέψει να το βάλει στην καθημερινότητα των παιδιών του, ακόμα και αν φαίνεται συχνά άνισος αγώνας.

Τα βιβλία ως γυμναστική του εγκεφάλου

Μελέτες έχουν δείξει ότι το IQ μας αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Μπορούμε δηλαδή να γίνουμε εξυπνότεροι και να δημιουργούμε συνάψεις απλώς προκαλώντας το μυαλό μας, γυμνάζοντάς το. Όταν μαθαίνουμε κάτι νέο, όταν δυσκολεύουμε το μυαλό μας και το χρησιμοποιούμε, εκείνο γίνεται πιο δυνατό.

Τα βιβλία εξακριβωμένα είναι μια εκπληκτική γυμναστική του εγκεφάλου. Ενεργοποιούν τη φαντασία των παιδιών, ενώ με αυτά μαθαίνουν, ταξιδεύουν και ζουν παράλληλες ζωές μέσα από τους ήρωες και τις ιστορίες. Επίσης καλλιεργούν τη συναισθηματική νοημοσύνη και την ενσυναίσθηση.

Το βιβλία ως ένας νοητικός χάρτης

Έρευνα στην οποία συμμετείχαν γονείς και τα εξάχρονα παιδιά τους έδειξε ότι τα παιδιά θυμούνταν καλύτερα τις λεπτομέρειες των παραμυθιών που διάβασαν σε χαρτί παρά εκείνων που διάβασαν σε ηλεκτρονικά βιβλία. Φαίνεται ότι συγκριτικά με το χαρτί, οι οθόνες αποσπούν την προσοχή κάνοντας δυσκολότερη την απομνημόνευση του υλικού.

Το εντυπωσιακό με τα βιβλία είναι ότι ο εγκέφαλος δείχνει να αντιλαμβάνεται το σύνολο ενός κειμένου σαν ένα είδος φυσικού τοπίου, κάτι σαν νοητικός χάρτης πλοήγησης. Πολύ συχνά όταν τα παιδιά αναζητούν ένα συγκεκριμένο κομμάτι του βιβλίου, προσπαθούν να κάνουν εικόνα στο μυαλό τους το ακριβές σημείο στο οποίο βρίσκεται μέσα στο βιβλίο. Σαν να ψάχνουν την αρχή ενός μονοπατιού στο δάσος φέρνοντας στη μνήμη τους φυσικά σημάδια που είχαν εντοπίσει στην πορεία, όπως μια λιμνούλα ή μια βελανιδιά.

Αν κοιτάξουμε ένα ανοιχτό παιδικό βιβλίο, μπορούμε να διακρίνουμε ως ορόσημα προσανατολισμού δυο περιοχές, την αριστερή και τη δεξιά σελίδα, και οχτώ γωνίες. Τα παιδιά επικεντρώνονται σε μια σελίδα χωρίς να χάσουν την αίσθηση του υπόλοιπου κειμένου και το γύρισμα των σελίδων είναι σαν να περπατάνε βήμα βήμα σε ένα μονοπάτι. Ένα παιδί αναγνωρίζει το σημείο που βρίσκεται στην ιστορία (αρχή, μέση ή τέλος) καθώς μπορεί στο ένα χέρι να νιώσει το πάχος των σελίδων που έχει διαβάσει και στο άλλο των σελίδων που απομένουν.

Αντίθετα, αν και οι συσκευές ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων προσπαθούν να προσομοιώσουν την εμπειρία των έντυπων, οι εμφανιζόμενες σελίδες είναι εφήμερες. Μόλις διαβαστούν εξαφανίζονται. Αντί να περπατάς στο μονοπάτι, παρακολουθείς τα δέντρα και τα ζώα να περνάνε, χωρίς να υπάρχει χειροπιαστό ίχνος του τι προηγήθηκε ή τι θα ακολουθήσει.

Ο αναγνώστης ενός ψηφιακού κειμένου θα πρέπει να «κυλήσει» επανειλημμένα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση ενός ρεύματος λέξεων. Θα πρέπει να χτυπήσει με το δάχτυλό του ένα σύμβολο για να προχωρήσει στην επόμενη σελίδα και δύσκολα μπορεί να εντοπίσει ένα απόσπασμα του κειμένου χωρίς κάποια βοήθεια από τη συσκευή.

Αυτή η διαφορά είναι τεράστια για τη λειτουργία και την εξέλιξη του εγκεφάλου των παιδιών.

Το βιβλία ως εξερεύνηση

Όμως θεωρώ επίσης σημαντικό ότι τα βιβλία μαθαίνουν στα παιδιά μας να παραμένουν περίεργα, τα βοηθά να καταλάβουν ότι η γνώση υπάρχει δίπλα τους και η αναζήτησή της δεν σταματά με το τέλος του σχολείου, αλλά ως ανθρώπινα όντα έχουμε τη δυνατότητα να μαθαίνουμε και να εξελισσόμαστε μια ζωή.

Το μυαλό σε εμάς τους ανθρώπους είναι το πιο δυνατό μας όπλο, η υπερδύναμή μας. Με αυτό για χιλιάδες χρόνια έχουμε ξεχωρίσει από όλα τα άλλα είδη στον πλανήτη. Με αυτό μπορούμε να φανταζόμαστε, να δημιουργούμε μουσική, εικόνες και ποίηση, να ανακαλύπτουμε τα μυστήρια του κόσμου γύρω μας και να κάνουμε τα πιο όμορφα ταξίδια του μυαλού μέσα από τα βιβλία και τις ιστορίες. Τίποτα δεν είναι αδύνατο αν μάθουμε να εξασκούμε την υπερδύναμή μας. Τα βιβλία μάς δίνουν τη δυνατότητα να προπονούμε το μυαλό μας συνεχώς από την άνεση του σπιτιού μας.

Δεν μπορεί, θα μου πείτε, να τα κάνουν όλα αυτά η τηλεόραση ή τα κινητά; Η διαφορά είναι ότι τα βιβλία απαιτούν τη δική μας ενεργή συμμετοχή. Με κάθε λέξη δημιουργούνται εικόνες και ανοίγουν παράθυρα στο μυαλό των παιδιών. Η ενασχόληση των παιδιών με τις περισσότερες οθόνες είναι παθητική. Παρακολουθούν τη δράση και αντιδρούν, δεν συμμετέχουν. Υπάρχουν φυσικά οι εξαιρέσεις, και γι’ αυτό δεν λέμε όχι στην τεχνολογία. Αυτό που λέμε είναι μέτρο. Άλλωστε οι απαγορεύσεις γεννούν επιθυμίες και δεν θέλουμε να κάνουμε την οθόνη να φαίνεται στο μυαλό τους σαν το Άγιο Δισκοπότηρο.

Όμως, η εκπαίδευση των παιδιών από μικρή ηλικία να αγαπάνε και να προτιμούν τα βιβλία ως τρόπο διασκέδασης έχει επιστημονικά αποδεδειγμένα οφέλη μεγαλύτερα από όσο φανταζόμαστε, τόσο για την κοινωνική τους ζωή και πρόοδο, όσο και για την εξέλιξη του εγκεφάλου τους. Γι’ αυτό και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν κατέληξε στο διάσημο πια απόφθεγμα ότι «αν θες να κάνεις έξυπνα παιδιά, διάβασέ τους παραμύθια. Αν θες να κάνεις πιο έξυπνα παιδιά, διάβασέ τους περισσότερα παραμύθια».

_{Πηγή επιστημονικών στοιχείων: Scientific American}

ΒΙΟ
Η Μαρίνα Γιώτη είναι βραβευμένη συγγραφέας και εικονογράφος της επιτυχημένης σειράς Παραμύθια αλλιώς, του βιβλίου για μαμάδες Μια καρδιά, του Γέτι, η δύναμη του ακόμη, που απέσπασε το πρώτο βραβείο στα Βραβεία Κοινού Public 2021, καθώς και άλλων παιδικών βιβλίων που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Διόπτρα, αλλά και ακούραστη εξερευνήτρια της παιδικής φαντασίας. Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε το τελευταίο της βιβλίο Τα Φλαφ της ευτυχίας (εκδ. Διόπτρα). Βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, στα κορεάτικα και στα ιταλικά. Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για τη Μαρίνα και τα βιβλία της ή να βρείτε εκπαιδευτικό υλικό και δραστηριότητες στο www.marinagioti.gr

Ακολουθήστε τη Μαρίνα στα social media:
Κλειστή Ομάδα Αναγνωστών Μαρίνας Γιώτη στο Facebook: https://www.facebook.com/groups/193774821199274/
Facebook σελίδα:
https://www.facebook.com/marinagiotiofficial
Instagram:
https://www.instagram.com/marina_gioti/