Το άγχος κυριεύει τη ζωή των παιδιών - Λύση; Η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας
Τι συμβαίνει; Γιατί τόσα πολλά αγχωμένα παιδιά, απομονωμένα παιδιά, και παιδιά που βρίσκονται σε κάποια αγωγή;
Είναι καλό το γεγονός ότι τα παιδιά μιλούν για το πώς αισθάνονται ή το ότι ξέρουν τόσο καλά να περιγράφουν τα λάθη, τις ανεπάρκειές τους ενώ σχεδόν δεν αναγνωρίζουν κάτι θετικό πάνω τους ή κάτι καλό να συμβαίνει στη ζωή τους;
Από τις έρευνες που γίνονται σε παιδιά 7-18 ετών αυτό που δεν μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα είναι αν τα προβλήματα που αναφέρουν τα παιδιά είναι ένδειξη αδυναμίας τους (σύνδρομο πριγκίπισσας) ή το αποτέλεσμα υπερβολικά στρεσογόνων περιβαλλόντων ( καναρίνια στο ανθρακωρυχείο - κάτι που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου καθώς στο περιβάλλον τους έρχονται αντιμέτωπα με τεράστιες προσδοκίες, ασταθείς οικογένειες και ψηφιακή αμέλεια με γονείς που περνούν πολύ χρόνο στα κοινωνικά δίκτυα). Όπως και να χει η κατάσταση, είναι σαφές ότι ο κίνδυνος μπροστά μας είναι μεγάλος και ένας σημαντικός αριθμός παιδιών δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί ότι επακολουθεί.
Αν θεωρήσουμε ότι είναι ευάλωτα στο βασίλειό τους ως πρίγκιπες και πριγκίπισσες, τα άσχημα νέα είναι πολλά. Πάνω από 5 ώρες στο διαδίκτυο καθημερινά, απανωτές απουσίες από το σχολείο, ανησυχία για περιστατικά επιθετικότητας και βίας στο σχολείο, αίσθηση ότι δεν ανήκουν στην παρέα συνομηλίκων, ανεπαρκή σωματική δραστηριότητα, ελεύθερος χρόνος που σπαταλιέται στις οθόνες, υπέρβαρα παιδιά και έφηβοι, περιορισμένος ύπνος, πολλές ώρες χωρίς λήψη τροφής στο σχολείο αλλά και μετά την επιστροφή στο σπίτι, μη-ρεαλιστική εικόνα σώματος (πολύ χοντρός, πολύ αδύνατος), σταθερά σε δίαιτες, κιλά στην εφηβεία, βιώματα βίας και συχνή εμπλοκή σε καβγάδες, διαδικτυακός εκφοβισμός.
Όλες αυτές οι δυσκολίες φαίνεται να προκαλούν στα παιδιά αρκετό άγχος. Γι` αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσουν τα ποσοστά των παιδιών που λένε ότι δεν είναι καλά ψυχολογικά (πόνοι σε κοιλιά και κεφάλι, συχνές αλλεργίες και ιώσεις, κλπ.), ότι δεν έχουν αυτοεκτίμηση ή που κάνουν σκέψεις να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Και όλα αυτά να αυξάνονται.
Πώς μπορούν λοιπόν να εξελιχθούν καλά και να καταφέρουν πράγματα στη ζωή τους όταν βασανίζονται από τέτοια προβλήματα; Χρειάζονται βοήθεια για να ωριμάσουν, κι αυτό σημαίνει ότι οι ενήλικες που μπορούν να παρέμβουν και να ενθαρρύνουν την υγιεινή διατροφή, καλό ύπνο και λιγότερες ώρες στις οθόνες. Φυσικά, αυτό προϋποθέτει ένα υποστηρικτικό σύνολο ενηλίκων που περιμένουν να βοηθήσουν. Όμως ενώ 1 στους 5 νέους αναφέρουν ότι έχουν δει επαγγελματία ψυχικής υγείας τουλάχιστον 1 φορά στο παρελθόν, το ¼ λένε ότι θέλουν να μιλήσουν για το πρόβλημά τους αλλά δεν ξέρουν πού να πάρουν τη βοήθεια που έχουν ανάγκη.
Είναι πολύ εύκολο να πούμε απλά, θεραπεύστε τα παιδιά και δώστε τους περισσότερη προσοχή. Μόλις χάσαμε το νόημα. Ίσως αυτή η στρεσαρισμένη γενιά νέων να είναι σαν τα καναρίνια στο ανθρακωρυχείο , που μας λένε να ρίξουμε τους τόνους πριν καταστρέψουμε τον εαυτό μας. Πολλά παιδιά ζουν με έναν γονέα, κάτι που επιφέρει οικονομικές δυσκολίες και αμφιθυμίες κατά την προσαρμογή στις ερωτικές σχέσεις του γονέα τους. Αρκετά παιδιά στην εφηβεία διατηρούν μερική απασχόληση και λιγότερα δουλεύουν περισσότερο από 20 ώρες την εβδομάδα. Αυτοί δεν είναι οι μόνοι κίνδυνοι. Πολλά επιβαίνουν σε αυτοκίνητο όπου ο γονέας τους γράφει στο κινητό ενώ οδηγεί, αρκετά έχουν βιώσει αυτοκινητιστικό. Αν τα παιδιά σήμερα έχουν άγχος, ίσως να ευθύνεται το ότι η ζωή τους κινείται σε τόσο γοργούς ρυθμούς που η μόνη φυσιολογική αντίδραση είναι να κλειστούν συναισθηματικά και να κρυφτούν στη φωλιά τους.
Το κρίσιμο είναι ότι ζητάμε από τα παιδιά να αλλάξουν αντί να αλλάξουμε τον κόσμο γύρω τους.
Είναι αρκετά ενοχλητικό το γεγονός ότι αντί να κάνουμε κάτι για το στρες στο οποίο εκτίθενται τα παιδιά, στρέφουμε την προσοχή μας στο να προσαρμόσουμε τα παιδιά στο χάος που επικρατεί γύρω τους. Αυτό σημαίνει ότι δίνουμε σε ανησυχητικό βαθμό φαρμακολογικές λύσεις σε καθημερινά θέματα. Διαφόρων ειδών ουσίες για τον πόνο, για ψυχοσωματικές ενοχλήσεις, για αλλεργίες και άσθμα, όπως και για άγχος ή κατάθλιψη με τα νούμερα συνεχώς να αυξάνονται. Και παρά την όποια θεραπεία, αρκετά παιδιά εμφανίζουν αντικοινωνική συμπεριφορά ή βία, πολλά παιδιά απασχολούνται με video games περισσότερο από 5 ώρες την ημέρα κι ένα σημαντικό ποσοστό εξ αυτών εμφανίζουν σημάδια εθισμού όπως απώλεια ελέγχου, κοινωνική απόσυρση και παράβλεψη των συνεπειών της συμπεριφοράς τους. Το θέμα είναι ότι η επιρροή που μπορούν να ασκήσουν οι ενήλικες στα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα είναι σημαντική. Το κάνουμε όμως;
Ίσως ένα καλό νέο σε όλο αυτό είναι ότι έχουμε περιορίσει το στίγμα της ψυχολογικής διαταραχής. Όμως τα άσχημα νέα είναι ότι μπορεί να έχουμε κάνει τα παιδιά να πιστεύουν ότι οποιαδήποτε αρνητική σκέψη ή συμπεριφορά χαμηλής αυτοεκτίμησης είναι προειδοποιητικό σημάδι και ένδειξη για κάτι «μεγαλύτερο».
Μήπως το έχουμε παρακάνει με την «αυτιστική» αφοσίωση στα προγράμματα γενικώς και έχουμε μπερδέψει τα παιδιά; Μήπως μιλάνε τόσο εύκολα για ψυχολογικά προβλήματα επειδή ακόμα και φυσιολογικές αναπτυξιακές δυσκολίες τοποθετούνται στην κατηγορία ψυχοπαθολογία; Δεν ξέρω αν μπορώ να δώσω απάντηση σε αυτό αλλά μπορώ να πω με σιγουριά ότι με ανησυχεί το ότι τα παιδιά σήμερα έχουν μεγάλη οικειότητα με τις ψυχικές διαταραχές ενώ διαγνωστικά δεν είναι τόσο συχνά περιστατικά. Μακάρι να κάνω λάθος και όλο αυτό το άγχος απλά να μας λέει ότι θέλω χρόνο να αναπνεύσω, να παίξω και να είμαι παιδί για λίγο ή τουλάχιστον να μου δοθούν ευκαιρίες να δείξω ότι μπορώ να τα καταφέρω να είμαι ικανό μέλος της κοινωνίας μου.
Όπως και να χει, τα παιδιά μας περνούν τη δική τους κρίση σε μια τόσο μεταβαλλόμενη κοινωνία μας και οι ενήλικες πρέπει να ανταποκριθούν. Έχουν τη δύναμη να καλλιεργήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών τους / μας.
Αντί να ενημερώνουμε τα παιδιά για την ψυχική υγεία, θα προτιμούσα να κάνουμε περισσότερη δουλειά με γονείς και κηδεμόνες με στόχο να δημιουργήσουν για τα παιδιά τους το περιβάλλον που θα ενισχύσει την ψυχική ανθεκτικότητά τους. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται δομή και προσδοκίες, όπως και φυσικές/λογικές συνέπειες ώστε να μπορούν να λύνουν οι ίδιοι προβλήματα. Δηλαδή δημιουργούμε και διατηρούμε ασφαλείς οικογένειες και σχολεία και αποφεύγουμε να εμφανίζουμε υπερβολικές συμπεριφορές κάθε φορά που συμβαίνει κάτι άσχημο. Ένας καβγάς μεταξύ δύο παιδιών δεν είναι πάντα βία ή εκφοβισμός. Και λίγα άσχημα σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα δεν είναι διαδικτυακός εκφοβισμός. Το άγχος για τα διαγωνίσματα σπάνια είναι διαταραχή. Και η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να έχει ανάγκη μια αγκαλιά από έναν τρυφερό παππού αντί ψυχοθεραπεία.
Σαφώς και για πιο σοβαρή και παρατεταμένη έκθεση στο στρες ή συμπτώματα που επιμένουν και κάνουν το παιδί να αποκόπτεται, η θεραπεία είναι η σωστή οδός. Αλλά πριν στείλουμε τα παιδιά μας σε θεραπεία, ίσως να πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε αν η ευαλωτότητα που αισθάνονται μπορεί να μειωθεί από συνειδητές πράξεις γονεϊκότητας και μια πιο ευαισθητοποιημένη κοινωνία.
Είτε τα παιδιά μας μεταμορφώνονται σε πρίγκιπες και πριγκίπισσες ή σε καναρίνια σε ανθρακωρυχείο, η λύση είναι η ίδια. Δημιουργήστε γόνιμο, ασφαλές κλίμα σε ένα περιβάλλον που θα είστε διαθέσιμοι. Εκεί τα παιδιά μπορούν να αναπτυχθούν κατάλληλα και να ωριμάσουν έχοντας τις πηγές που θα χρειαστούν για να μην οδηγούνται σε θεραπείες και φαρμακολογικές λύσεις στην παραμικρή πρόκληση που θα τους φέρει η ζωή τους.
Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com
