Τιμωρία: Πώς μπορεί να βλάψει τα παιδιά

Αρκετές συμπεριφορές των παιδιών είναι ενοχλητικές αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις είναι απλά αναμενόμενες για την ηλικία τους. Το γεγονός ότι το παιδί δεν μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του είναι κι αυτό που το διαφοροποιεί από τον ενήλικα. Είναι παράλογο να κατηγορούμε ένα παιδί για συμπεριφορές που δεν έχει αναπτύξει ακόμα την ικανότητα να ελέγξει ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε λάθος μήνυμα.

Είναι σημαντικό να παρέμβουμε ώστε να διορθώσουμε ενδεχομένως ακατάλληλες λέξεις και πράξεις. Προφανώς και αν ο στόχος μας είναι να γίνει το παιδί μας ένας υπεύθυνος ενήλικας, δεν πρέπει τη δεδομένη στιγμή να δεχτούμε προκλητικές και κάποιες φορές επιζήμιες συμπεριφορές. Μπορούμε να του διδάξουμε πώς να διαχειρίζεται τον εαυτό του και να μπορεί να έχει ευχάριστες σχέσεις με τους άλλους. Είναι ίσως και καθήκον μας ως γονείς να βοηθήσουμε στην κατάλληλη κοινωνικοποίηση των παιδιών μας ώστε μεγαλώνοντας να πετύχουν, να μπορέσουν να βρουν τη χαρά τους, να έχουν αυτό-πειθαρχεία, να σέβονται τον εαυτό τους και τους άλλους, να είναι ευαίσθητοι και να δείχνουν εγνοια για τον συνάνθρωπό τους.

Δυστυχώς όμως ακόμα και στις μέρες μας βλέπουμε ότι συχνά αρκετοί γονείς κάνουν χρήση επιθετικών και τιμωρητικών μεθόδων θεωρώντας ότι μέσω αυτών παρεμβαίνουν και σταματούν τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές των παιδιών. Άλλοτε πιο σκληρές κι άλλοτε πιο ήπιες. Η χρήση βίας θεωρείται σκληρότερη όλων όμως το ίδιο ακατάλληλες είναι και οι μη-σωματικές τιμωρίες (ψυχολογική βία) όπως ο εξευτελισμός,η δημόσια επίπληξη, η απειλή, ο εκφοβισμός αλλά και η επίμονη και συνεχή γκρίνια, ο χειρισμός, οι φωνές και οι χαρακτηρισμοί, διότι το παιδί αισθάνεται εγκατάλειψη, ότι χάνει ολοκληρωτικά την αγάπη, την φροντίδα, την υποστήριξη, δηλαδή την σχέση με τους γονείς του.

Με δύο λόγια, το παιδί αισθάνεται ότι απειλείται μέχρι και η επιβίωσή του. Γι` αυτό οφείλω να αναφερθώ αναλυτικά στα πολλά και σοβαρά προβλήματα που προκαλούνται από την τιμωρία (σωματική και μη) στα παιδιά.

Οι βραχυχρόνιες αλλά και μακροχρόνιες συνέπειες στην ανάπτυξη του παιδιού είναι αρνητικές έως και καταστροφικές. Στρεβλώνει την εικόνα του εαυτού του και του διδάσκει όλα τα λάθος πράγματα, π.χ. ο μεγαλύτερος ξέρει το σωστό. Αδιαμφισβήτητα, στιγμιαία μπορεί να διακόψει ή να πνίξει την συμπεριφορά που οι γονείς θέλουν να εξαφανιστεί. Αλλά πέραν αυτού, το κακό που κάνει στο παιδί και εν συνεχεία στην κοινωνία, είναι τεράστιο. Οι έρευνες λοιπόν μας δείχνουν ότι η επαναλαμβανόμενη χρήση τιμωρίας :

• Επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη των νοητικών λειτουργικών, σχετίζεται με καθυστέρηση, μείωση της σχολικής επίδοσης και μακροχρόνια αναπτυξιακά προβλήματα, συν ακατάλληλη διαχείριση του άγχους και των συναισθημάτων.
• Αυξάνει την επιθετικότητα με πρώτα επεισόδια εντός σχολικού περιβάλλοντος με έντονα και ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα.
• Συμβάλλει σε συμπτώματα κατάθλιψης στα κορίτσια και αντικοινωνικής συμπεριφοράς και κοινωνιοπαθειας στα αγόρια.
• Μπορεί να προκαλέσει χρόνιο συναισθηματικό τραύμα το οποίο δεν επιδρά μόνο στην νέα και πιο προσαρμοσμένη μάθηση αλλά έχει συνδεθεί με διάφορες ψυχικές διαταραχές.
• Επηρεάζει την ανάπτυξη της κοινωνικής νοημοσύνης και επίγνωσης του εαυτού. Το γεγονός ότι ο γονέας δεν μπορεί να διαχειριστεί το θυμό του (συνήθως συσσωρευμένος από την παιδική ηλικία μέχρι σήμερα) είναι συνήθως και ο λόγος που δεν μπορεί να μεταδώσει στο παιδί την κρίσιμη γνώση και τις απαιτούμενες δεξιότητες για να μπορεί να συναναστρέφεται αποτελεσματικά με άλλους (γενικά παρατηρείται ότι οι βίαιοι συνήθως έχουν βίαιους γονείς).
• Μειώνει την συμπόνοια προς άλλους και προς τον εαυτο του καθώς το παιδί μαθαίνει με παραδειγματισμό ότι το να είσαι σωματικά – και λεκτικά – βίαιος είναι ένας αποδεκτός τρόπος διαχείρισης της δύσκολης στιγμής και με την επανάληψη γίνεται η δική τους βασική – αυθόρμητη αντίδραση σε όποιου είδους απογοήτευσης (ένας λόγος που η ακατάλληλη τιμωρία περνάει από γενιά σε γενιά).
• Ενισχύει συμπεριφορές ψέμματος καθώς ανεξάρτητα από την ένταση της τιμωρίας, τα παιδιά μπορεί - απεγνωσμένα - να προσπαθήσουν να αποτρέψουν την τιμωρία μέσω της απόκρυψης ή μην λέγοντας την αλήθεια για τη συμπεριφορά τους. Μαθαίνουν ότι η ειλικρίνεια μπορεί να είναι πολύ πιο επικίνδυνη και αυτό μπορεί να αποτελέσει μέρος της συμπεριφοράς τους πολύ καιρό αφού έχουν φύγει από την πατρική οικογένεια.
• Απαξιώνει την σχέση του με τους γονείς του θίγοντας μία από τις σημαντικότερες αξίες, την εμπιστοσύνη. Δημουργεί συχνά εχθρότητα προς ανθρώπους που έχουν κάποια δύναμη εν γένει – ιδίως δασκάλους - λόγω της διαφοράς δύναμης κι έτσι μπορεί να αναπτύξουν μια γενικευμένη αίσθηση ανημπόριας. Ενώ δεν αισθάνονται ασφαλή για να είναι ευθή και ευαίσθητα, είναι πιθανό να στραφούν προς την προστασία του εαυτού τους, κάτι που αργότερα θα επηρεάσει αρνητικά την ικανότητά τους για ανάπτυξη οικειότητας στις σχέσεις.
• Έχει συνδεθεί με χρήση ουσιών και κατανάλωση αλκοόλ γιατί η ανάγκη τους είναι να φτιάξουν τη διαθεσή τους και να σταματήσουν τις σκέψεις φόβου και απόγνωσης. Με σκοπό να αποδράσουν από την πολύ άσχημη εικόνα – και περιφρόνηση - που έχουν για τον εαυτό τους, οδηγούνται σε ουσίες που μπορούν να «μουδιάσουν» τον συναισθηματικό τους πόνο.
• Προκαλεί φόβο παρά μάθηση ή κατανόηση. Και παρουσία έντονου έγχους και φόβου, συνήθως το μόνο που μπορεί να μάθει το παιδί είναι τρόπους με τους οποίους να αποφεύγει οτιδήποτε συνδέεται με αυτόν το φόβο.
• Δεν μειώνει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά παρ` όλο που φαίνεται ότι μέσω του εκφοβισμού σταματάει αμέσως. Στην επανάληψη, η αρχική συμμόρφωση μειώνεται.
• Δεν παρέχει επαρκή καθοδήγηση σχετικά με το πώς θα έπρεπε να συμπεριφερθεί το παιδί. Λόγω της εστίασης που δεν είναι επιμορφωτική αλλά εκδικητική, η σωματική τιμωρία αλλά και η επίπληξη κλπ. δεν δίνει την ευκαιρία στο παιδί να μάθει, να δοκιμάσει και να εσωτερικεύσει θετικές εναλλακτικές στη συμπεριφορά που οι γονείς απορρίπτουν.

Είναι σαφές ότι οι γονείς δεν μπορούν να απαρνηθούν τη δύναμή που έχουν στην σχέση με τα παιδιά τους και στην ανατροφή τους. Ιδίως σε κάποια πλαίσια θα ήταν ασυνεπείς αν το έκαναν. Αλλά το να εκμεταλλεύονται τη θέση τους και να δείχνουν την ανωτερότητά τους είναι ένδειξη απουσίας σεβασμού προς το παιδί τους. Το βασικότερο μέλημα της κατάλληλης γονεϊκής στάσης είναι να φέρεσαι στο παιδί σου με τρόπο που να μην μειώνεις την αίσθηση αξιοπρέπειας και αξίας – τόσο του παιδιού όσο και του εαυτού σου.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com