Πώς μπορούμε ως γονείς να διώξουμε τις οποιεσδήποτε φοβίες των παιδιών μας;

Όταν είναι ακραίοι και αρχίζουν να επηρεάζουν την καθημερινότητα, τότε γίνονται φοβίες. Κοντά 1 στα 30 παιδιά θα εμφανίσουν κάποια φοβία που θα πληρεί τα διαγνωστικά κριτήρια. Οι φοβίες επιμένουν – για αρκετούς μήνες, όχι 1-2 μέρες – και επηρεάζουν κάποιες καθημερινές δραστηριότητες όπως το παιχνίδι, μια βόλτα στο πάρκο, τα ψώνια. Οι φοβίες μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Πολλά παιδιά φοβόνται τις αράχνες και συνεχίζουν να παλεύουν με τον τρόμο τους ως ενήλικες, 30 χρόνια μετά.

Οι φοβίες φαίνεται να έχουν ρίζες στην οικογένεια. Συχνά υπάρχει κάποιος γονέας, παππούς, θείος ή θεία με κάποιους παράλογους φόβους. Αυτό δεν σημαίνει κληρονομικότητα απαραίτητα αλλά ενδεχομένως αντιγραφή φοβικής αντίδρασης που παραδειγματίστηκαν. Ό,τι όμως κι αν είναι αυτό που προκαλεί πανικό στο παιδί, υπάρχουν τρόποι να βοηθήσουν οι γονείς, σε κάθε ηλικία.

Ανάλογα με την ηλικία έχουν και διαφορετικούς φόβους.

Τα μωρά δεν έχουν φοβίες. Όμως υπάρχουν ενοχλητικοί φόβοι και αν επιμένουν μπορεί να εξελιχθούν σε φοβίες μέχρι την προσχολική ηλικία. Τα μωρά νοιώθουν άγχος όταν είναι με ξένους. Στους 8-9 μήνες μπορούν να αναγνωρίσουν ήδη γνωστά πρόσωπα. Γι` αυτό και τα νέα πρόσωπα μοιάζουν τρομακτικά – ακόμα και μια καινούργια νταντά ή συγγενής. Μπορεί να κλαίνε ή να κρυφτούν στην αγκαλιά του γονέα για να νοιώσουν ασφάλεια. Λίγο αργότερα έχουν το άγχος αποχωρισμού, μεταξύ 10μηνών και 2 ετών. Αρχίζουν να φοβόνται να είναι μακριά από τους γονείς. Δεν θέλουν να τους αφήσει ο γονέας στον παιδικό σταθμό ή την ώρα του ύπνου. Μπορεί να κλάψουν, να θέλουν αγκαλιά και να προσπαθήσουν να μείνουν κοντά στον γονέα.

Στα 4-5 μια φοβική αντίδραση γίνεται αισθητή μέσω κλάματος, φωνής, και αιφνίδια απομάκρυνση από κάτι συνήθως. Σε αυτή την φάση λοιπόν η ασφάλεια είναι σημαντική. Οτιδήποτε που μπορεί να τρομάξει το παιδί είναι ικανό να αποτελέσει φοβία στο μέλλον. Δεν πρέπει επουδενεί οι γονείς να αποφεύγουν την τρομακτική κατάσταση γιατί έτσι ενισχύουν τη φοβία. Ούτε να στρέφουν όλη τους την προσοχή όταν κλαίει. Τίποτα από αυτά δεν θα μειώσει τους φόβους του παιδιού. Όταν είναι σε πανικό χρειάζεται να τον ηρεμήσετε αλλά να μην ρίξετε όλη σας την προσοχή πάνω του. Και φυσικά ποτέ δεν πρέπει να πιέζουμε ένα παιδί να πλησιάσει οτιδήποτε το τρομάζει.

Στις ηλικίες 4-6 έτη, αρχίζουν να φαντάζονται και να υποκρίνονται. Αλλά δεν μπορούν πάντα να ξεχωρίσουν το αληθινό από το μη-αληθινό. Τα τρομακτικά τέρατα που φαντάζονται μοιάζουν αληθινά για αυτούς. Φοβούνται τί μπορεί να υπάρχει κάτω από το κρεβάτι ή μέσα στην ντουλάπα. Πολλά φοβούνται το σκοτάδι και την ώρα του ύπνου. Άλλα φοβούνται τα τρομακτικά όνειρα. Ίσως και τους έντονους θορύβους, όπως ο κεραυνός και τα βεγγαλικά.

Στην σχολική ηλικία μπορεί επίσης να κλαίει ως αντίδραση σε κάποια φοβία του ή να «παγώσει» και να κρυφτεί στην αγκαλιά σας. Και συνήθως το παιδί λέει στους γονείς τί συμβαίνει. Όμως συχνά κρίνεται σκληρά από συνομήλικους. Αν φοβάται ότι τα άλλα παιδιά δεν τον καταλαβαίνουν (π.χ. φόβο για τις μπάλες που έρχονται κατά πάνω του), στο διάλειμμα μπορεί να γελάνε μαζί του και να το κοροϊδέψουν. Γι` αυτό λέμε ότι είναι καλό να επισημαίνονται νωρίς οι φόβοι των παιδιών. Δεν βοηθάει να του πείτε για 300η φορά ότι δεν θα πάθει τίποτα. 3-4 φορές αρκεί και από κει και πέρα «ξέρεις την απάντηση». Αλλιώς όλο αυτό ενισχύει το φόβο, τον κάνει λογικό, και πιο σημαντικό από ότι είναι. Αποφεύγοντας να εστιάσετε στο φόβο, βοηθάτε το παιδί να το βγάλει από το μυαλό του και να εστιάσει σε πιο σημαντικές και ευχάριστες πτυχές της ζωής. Μπορείτε να μιλάτε για οτιδήποτε του προκαλεί φόβο αλλά σε πλαίσιο που δεν εστιάζει στον κίνδυνο αλλά σε άλλα χαρακτηριστικά του. Για παράδειγμα ένα ντοκιμαντέρ για τα δηλητηριώδη φίδια μπορεί να είναι εντυπωσιακό αντί για τρομακτικό αν οι γονείς εξηγήσουν ότι το φίδι έχει την ανάγκη τροφής και γι αυτό κυνηγάει το θήραμά του. Ο στόχος είναι να διώξουμε τις παρεμβατικές σκέψεις που του ενισχύουν το φόβο και να ενθαρρύνουμε τα θετικά και όσα πήγαν καλά και εν τέλει περάσαμε όμορφα.

Τα μεγαλύτερα παιδιά από 7 ετών και μετά, δεν φοβούνται τα τέρατα κάτω από το κρεβάτι τους γιατί ξέρουν ότι δεν είναι αλήθεια. Τότε αρχίζουν όμως να φοβούνται όσα μπορεί να συμβούν στην αληθινή ζωή. Όπως ο «κακός» ότι θα μπει μες στο σπίτι. Μπορεί να φοβούνται φυσικές καταστροφές για τα οποία ακούνε συνεχώς. Μπορεί να φοβούνται μην πάθουν κακό ή μην πεθάνει κάποιος αγαπημένος. Στις σχολικές ηλικίες μπορεί να νοιώθουν άγχος για την σχολική επίδοση, τους βαθμούς ή το αν ταιριάξουν με φίλους.

Στην εφηβεία και αργότερα πια έχουμε κοινωνικούς φόβους. Άγχος για την εμφάνισή τους ή για το αν θα ανήκουν σε παρέες. Αναστάτωση ή φόβο πριν δώσουν μια έκθεση στην τάξη, όταν ξεκινήσουν σε καινούργιο σχολείο, σε κάποιο σημαντικό διαγώνισμα, ή να παίξουν σε κάποιο αγώνα. Όμως οι έφηβοι συχνά τα κρύβουν και οι γονείς πρέπει να τα ανακαλύψουν. Μπορεί φερ’ ειπείν να λένε ότι δεν τους αρέσει το κολύμπι αλλά από πίσω να καλύπτει φόβο μην πνιγεί. Απλές φοβίες όπως φόβοι για τα ύψη δεν είναι πρόβλημα σε αυτές τις ηλικίες γιατί είναι εύκολο να τα αποφύγει ο έφηβος αλλά οι πιο πολύπλοκοι φόβοι όπως άγχος για τα τεστ ή η κοινωνική φοβία μπορεί να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο σχολείο και τη κοινωνική του ζωή. Όσο και μεγάλος κι να είναι ο φόβος, ο έφηβος είναι σχετικά απίθανο να το εκφράσει. Προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν και είναι πολύ φυσιολογικό αλλά την ίδια στιγμή δεν επικοινωνούν ανοιχτά με τους γονείς τους. Δεν βοηθάει να θεωρήσουμε ότι επειδή είναι μεγάλος πια μπορεί να διαχειριστεί τη φοβία μόνο του. Και το βλέπουμε στο γραφείο ότι συνήθως οι οικογένειες με μικρά παιδιά ζητούν βοήθεια για αυτά. Συχνά θεωρούν ότι τα μεγαλύτερα παιδιά είναι δυνατά, είναι μεγάλα, θα το ξεπεράσουν. Αλλά ακόμα και στα 17-18, τα παιδιά μπορεί να μην γνωρίζουν ότι αυτό που αισθάνονται δεν είναι φυσιολογικό. Και έτσι θα υποφέρουν σιωπηρά. Καθίστε μαζί του και πείτε του τί παρατηρήσατε. Ενθαρρύνετέ το να συζητήσει τους φόβους του μαζί σας και κρατήστε τις γραμμές τις επικοινωνίας σας όσο πιο ανοιχτές μπορείτε. Να είστε υποστηρικτικοί και να δίνετε χρόνο στο παιδί σας ώστε να μπορέσετε να του βρείτε τη βοήθεια που χρειάζεται. Αλλά σε αυτή την ηλικία η άμεση ανάμειξή σας στη θεραπεία του μπορεί να μην χρειάζεται. Μπορείτε να το βοηθήσετε πολύ με το να το πηγαίνετε στα ραντεβού του, περιμένοντας τον να τελειώσει κάθε φορά.

Ο φόβος είναι κάτι φυσιολογικό στα παιδιά, και γι αυτό πολλοί γονείς δεν αναζητούν βοήθεια. Η δυσκολία είναι στο ότι τα παιδιά ζουν με αυτό όλη την ώρα. Αναζητάμε λοιπόν βοήθεια όταν ο φόβος του αρχίζει να δυσκολεύει την καθημερινότητά του. Αν φοβάται τις τίγρεις, η ημέρα του θα είναι μια χαρά. Αν όμως τρέμει τις ενέσεις, αυτό μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην υγεία του.

Μιλήστε στο γιατρό του και ζητήστε βοήθεια αν βλέπετε υπερβολές και μάλιστα που δικαιολογούνται για την ηλικία του, προκαλούν μεγάλη αναστάτωση ή ξεσπάσματα, το αποτρέπουν να κάνει τα καθημερινά του (σχολείο, ύπνος μόνος, χωρίς εσάς) και προκαλούν σωματικά συμπτώματα όπως πόνο στην κοιλιά, στο κεφάλι, ταχυκαρδία, δυσκολία να αναπνεύσει, ζάλη ή αίσθηση ότι είναι άρρωστο.

Παρ` όλο που οι φοβίες μπορεί να προκαλούν αναστάτωση, σίγουρα είναι πιο δύσκολο για το παιδί σας απ` ότι για εσάς. Ο εκνευρισμός δεν θα βοηθήσει κανέναν σας όταν αυτό που χρειάζεται το παιδί είναι να νοιώσουν ασφάλεια, ηρεμία και πολύ στήριξη. Όχι επίκριση, υποβιβασμό και πόσο μάλλον την συναισθηματική απουσία σας.

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com