Όταν τα παιδιά μας κάνουν λάθος, πώς πρέπει να αντιδράσουμε;

Ένας από τους λόγους που η γονεϊκότητα έχει τις δυσκολίες της είναι το γεγονός ότι δεν βλέπουμε άμεσα τις συνέπειες των πράξεών μας. Αρκετές φορές δεν μπορείς να καταλάβεις αν κάνεις καλά ή λάθος. Αν τα όρια που έθεσες είναι πολύ χαλαρά ή πολύ αυστηρά, αν όσα τους λες ενισχύουν την ανάπτυξή τους, αν τους ωθούν να αμφισβητήσουν την αξία τους. Άλλες φορές αναρωτιέσαι πότε είναι η σωστή στιγμή να επιβληθούν συνέπειες, πότε πρέπει να έρθουμε πιο κοντά, πότε μπορείς να κάνεις και τα δύο.

Ως συνοδοιπόροι από την παιδική ηλικία προς την ενηλικίωση, θα υπάρχουν πολλοί άμεσοι στόχοι, οι οποίοι θα επισκιαστούν από ένα απολύτως απαραίτητο και σημαντικό μακροπρόθεσμο – να τους βοηθήσουμε να φθάσουν στην ενηλικίωση ασφαλή, χαρούμενα, ευπροσάρμοστα και ικανά να διεκδικήσουν την θέση τους στον κόσμο. Σε όλη την πορεία αυτή θα κάνουμε πολλά λάθη. Θα μιλήσουμε όταν θα έπρεπε να παραμείνουμε σιωπηροί, θα μείνουμε σιωπηροί όταν θα έπρεπε να πούμε πολλά, θα είμαστε αφηρημένοι, πολύ απασχολημένοι, πολύ εξαντλημένοι.

Θα υπάρχουν πολλές φορές που θα τα κάνουμε όλα εκπληκτικά σωστά και πολλές που θα τα κάνουμε θεαματικά λάθος. Εφόσον αυτά τα λάθη βρίσκονται σε ισορροπία με αρκετή αγάπη, σύνδεση, θέρμη και παρουσία, τα λάθη που κάνουμε δεν θα τους κάνουν κακό. Όμως μερικές φορές, αυτά που κάνουμε ως γονείς μπορεί να έχουν μακροχρόνιες συνέπειες τις οποίες δεν μπορούμε να προβλέψουμε – ακόμα και όταν τα κάνουμε με πρόθεση αγάπης.

Τα λόγια μας έχουν μεγάλη δύναμη. Μπορεί να τους βοηθήσουν σε καίριες στιγμές αλλά μπορεί και να τους επιβαρύνουν σημαντικά. Όταν υπάρχει συχνή επίκριση, τα λόγια μας τρυπώνουν στην καρδιά τους. Θα τους πονέσουν και δυστυχώς θα αφήσουν τα σημάδια τους. Κι αυτό είναι ανεξάρτητο του «περιτυλίγματος» της κριτικής. Η κριτική είναι κριτική είτε την χρησιμοποιείς για πειθαρχία, είτε γιατί θύμωσες, είτε για να δώσεις κάποιο μάθημα ή όπως αλλιώς.

Οι μελέτες μας δείχνουν ότι τα παιδιά με επικριτικούς γονείς συχνά αδιαφορούν για τους ανθρώπους που εκδηλώνουν οποιοδήποτε είδος συναισθήματος είτε θετικού είτε αρνητικού. Αυτό δεν ενισχύει την δεξιότητά τους να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με τους ανθρώπους, μια δεξιότητας καθοριστική για τη δημιουργία και διατήρηση σχέσεων αλλά και για την ευεξία, καθώς ορίζει την μετάφραση που κάνουμε στις προθέσεις, τις ανάγκες, τις επιθυμίες των άλλων και τα συναισθήματά τους προς εμάς. Και όσο περισσότερο αποφεύγουμε τα θετικά συναισθήματα (όπως και τα αρνητικά), σαμποτάρεται η ικανότητά να λάβουν θετικές πληροφορίες. Έχουμε ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο μπορεί να δημιουργήσει ευαισθησία για άγχος ή κατάθλιψη.

Είμαστε προγραμματισμένοι να πλησιάζουμε οτιδήποτε μας μοιάζει ασφαλές και απομακρυνόμαστε από οτιδήποτε μπορεί να μας πληγώσει, αμφισβητεί την ταυτότητά μας και τις ανάγκες μας. Τα παιδιά που είναι εκτεθειμένα σε συνεχή κριτική, έχουν μεγάλη ανάγκη να αποφύγουν τις εκφράσεις του προσώπου, ως ένας τρόπος να αποφύγουν τα συναισθήματα που προκαλούνται από την γονική κριτική. Και η αιτία είναι ότι έχουν μεγαλώσει περιμένοντας την κριτική όχι μόνο από τους γονείς αλλά και από τους άλλους επίσης.

Ας εστιάσουμε στα καλά τους, κι όχι στις αδυναμίες τους

Τα πρώτα μηνύματα για το πώς μας βλέπει ο κόσμος, τα παίρνουμε από τους γονείς ή τους κηδεμόνες μας. Όταν λοιπόν αυτά τα μηνύματα συνοδεύονται από συμπόνια και θέρμη, και αφορούν τις ικανότητες του παιδιού και όχι τόσο τις αδυναμίες του, το παιδί έχει περισσότερες πιθανότητες να βγει στον κόσμο με την αίσθηση ότι ανήκει, αυτοσεβασμού και προσωπικής αξίας. Και το θέλουμε αυτό. Διότι η επιθυμία μας είναι να προοδεύσουν στη ζωή τους κι αυτό δεν μπορεί να γίνει να τους κυριεύει η αυτοαμφισβήτηση.

Μπορεί να επικρατεί η ιδέα ότι μέσω της κριτικής, ελέγχω τη ζωή του παιδιού και μπορώ να του ασκήσω επιρροή αλλά αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Η κριτική δημιουργεί την ανάγκη να αποφύγουμε την κριτική και αυτό γίνεται η βασική επιρροή της συμπεριφοράς. Μερικές φορές αυτό θα οδηγήσει σε καλή συμπεριφορά. Άλλες φορές θα οδηγήσει σε μυστικότητα και ψέματα. Κανείς δεν θέλει να νοιώθει χαζός ή κακός ή λιγότερο καλός ή ότι απογοήτευσε αυτούς που τον νοιάζονται. Ο κίνδυνος με την συνεχή κριτική είναι ότι τα παιδιά θα είναι πιο πιθανό να αλλάξουν την συμπεριφορά τους μόνο και μόνο για να αποφύγουν την κριτική , κι όχι γιατί κατανόησαν την ωφελιμότητα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα θα αψηφούμε τα λάθη τους και όσα τους δυσκολεύουν. Είναι όμως πολύ σημαντικό να τους το λέμε όταν κάθε μικρή τους πράξη είναι λίγο καλύτερη από την προηγούμενη, αναγνωρίζοντάς τους την προσπάθειά που κάνουν για διόρθωση. Έτσι, όταν τους μιλάμε με τρόπο που θα εστιάζουν στις δυνάμεις τους, θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν με ασφάλεια πού πρέπει να βελτιωθούν, χωρίς όμως την ίδια στιγμή να επιβαρύνεται η αίσθηση του εαυτού τους. Αυτό επίσης θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε καλή σχέση μαζί τους, κάτι απαραίτητο αν επιθυμούμε να έχουμε επιρροή. Την οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην ενδυνάμωση των αξιών της οικογένειάς μας, οι οποίες θα αποτελέσουν ναυαρχίδα των αποφάσεων και των συμπεριφορών τους.

Συγκεκριμένα, όταν βλέπουμε ότι δυσκολεύεται να μας πει την αλήθεια μπορούμε να του αναγνωρίσουμε ότι για όλους μας κάποιες φορές είναι δύσκολο όταν ανησυχούμε ότι θα δημιουργηθεί μεγαλύτερο πρόβλημα. Να του τονίσουμε ότι αναγνωρίζουμε την ειλικρίνεια του αλλά και την ικανότητά του να παίρνει σωστές αποφάσεις. Και εν συνεχεία να του ζητήσουμε να μας πει τί συνέβη.

Ας μην παίρνουμε προσωπικά την συμπεριφορά τους ενώ διανύουν μαραθώνιο. Έναν μαραθώνιο όπου όλα όσα γίνουν πρέπει να γίνουν, ακόμα και τα λάθη.

Το εύκολο είναι να πάρεις προσωπικά την συμπεριφορά τους. Πορεύεσαι στο πλάι τους από το ξεκίνημα της ζωής τους. Τί σημαίνει λοιπόν όταν γίνονται αγενείς, κακοδιάθετοι ή όταν ξεσπούν και πιέζουν τα όριά μας με πολύ δύναμη και τόλμη ; Σημαίνει ότι είναι φυσιολογικά. Σημαίνει ότι αναθρέφουμε μικρούς ανθρώπους σε μεγάλους και τους δίνουμε το χώρο να το κάνουν με το δικό τους τρόπο, να κάνουν τα λάθη που πρέπει να κάνουν , να πάρουν τα μαθήματα που πρέπει να μάθουν. Σημαίνει ότι δεν είναι τέλειοι, και αυτό είναι ανακουφιστικό – η τελειότητα συνοδεύεται από πολλά προβλήματα..

Μέσα από τα λάθη τους θα ανακαλύψουν θαυμάσιες ευκαιρίες στο πέρασμα του χρόνου. Υποτιμάμε αυτές τις ευκαιρίες όταν προσπαθούμε να τις κατευθύνουμε με γνώμονα το φόβο. Ο φόβος μπορεί να αποτελεί κίνητρο βραχυπρόθεσμα αλλά αποδεικνύεται αρκετά άχρηστος στην μετάδοση αξιών και στην ενίσχυση της επιρροής μας μακροπρόθεσμα. Τα παιδιά μας έχουν αρκετό καιρό να πάρουν τα μαθήματα που πρέπει να μάθουν. Στο μεσοδιάστημα, η πιο πολύτιμη πυξίδα τους είμαστε εμείς. Αν θέλουμε να ακούσουν και να είναι ανοιχτοί στην επιρροή μας και την καθοδήγησή μας, πρέπει να ενδώσουμε στον δικό τους τρόπο αντίληψης, και όχι με τρόπο που να τους κλείνουν στον εαυτό τους.

Όταν προσπαθούμε πολύ σκληρά να ελέγξουμε μέσω της κριτικής, τους χάνουμε. Όσο περισσότερο μπορέσουμε να απαλλαγούμε από την ανάγκη να είμαστε τέλειοι γονείς, τόσο καλύτερα θα μπορούμε να ανταποκριθούμε στα παιδιά μας με τρυφερότητα και σοφία και με τρόπο που αυξάνει την επιρροή μας. Όταν τους φερόμαστε σαν να είναι ήδη οι άνθρωποι που θέλουμε να είναι, τους ενισχύουμε δυναμικά προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με αυστηρή πειθαρχία ή κριτική. Αλλά με μια ευγενική και ενθαρρυντική συζήτηση που ανοίγει μονοπάτια και φωτίζει το καλό μέσα τους. Και αν αυτό θέλει χρόνο, κανένα πρόβλημα !

Όταν τους φερόμαστε με τρυφερότητα, πρέπει να μην ξεχνάμε να είμαστε τρυφεροί και με τον εαυτό μας. Είμαστε άνθρωποι και το ότι είμαστε γονείς δεν μας κάνει αλάνθαστους. Θα εξαντληθούμε, θα χάσουμε το δρόμο μας, θα ματαιώσουμε και κάποιες φορές θα πούμε τα λάθος πράγματα. Τα παιδιά μας δεν θα πάθουν μεγάλο κακό αν κάποιες φορές κάνουμε λάθος. Είμαστε οι ήρωές τους και αν μπορούν να μας δουν να κάνουμε λάθος μερικές φορές, θα επιτρέψουν στον εαυτό τους να κάνουν κι εκείνοι. Και το θέλουμε αυτό. Θέλουμε να είναι γενναίοι και να δοκιμάζονται. Θέλουμε να δοκιμάζουν τα όριά τους και τα δικά μας. Και όταν το παρατραβάνε, που θα το κάνουν, θέλουμε να ξέρουν ότι δεν ήρθε το τέλος του κόσμου, ότι κι εμείς το έχουμε κάνει, και ότι παραμένουν και οι δικοί μας ήρωες.

Το σημαντικότερο όλων είναι όταν κάνουμε ένα λάθος, να το ονομάζουμε, να αναλαμβάνουμε την ευθύνη του και να ζητάμε συγνώμη. Εξίσου σημαντικό όταν κάνουν ένα λάθος είναι να φερόμαστε με τρυφερότητα και θέρμη, εστιάζοντας στην συμπεριφορά κι όχι σε όλο του το είναι. Θα υπάρξουν στιγμές που πρέπει να αμφισβητήσουμε την συμπεριφορά τους και να τους προσφέρουμε αυτό που χρειάζονται να καταλάβουν για να προχωρήσουν μπροστά. Αυτό όμως πρέπει να γίνεται με τρόπο που δεν θα τα οδηγεί σε αμφισβήτηση της αξίας τους. Η κριτική μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα βραχυπρόθεσμα αλλά η δημιουργία του δυνατού, υγιή και χαρούμενου ανθρώπου θέλει χρόνο και δεν χρειάζεται «να κόβουμε δρόμο».

Ιωάννα Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια
Σύμβουλος υπογονιμότητας
Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com
e-mail: ioanna.thps@gmail.com / itheodorakopoulou@feelwelltoday.com