Είδη ενδοσχολικής βίας: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική, cyber bullying

Συνηθίζουμε να λέμε πως τα παιδιά είναι σκληρά και πολλές φορές εκφράζονται με βία, όπως και ότι ανέκαθεν υπήρχε ενδοσχολική βία και φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού. Φαίνεται όμως ότι τελευταία, τα ποσοστά έχουν ανέβει ανησυχητικά.

Μήπως το παιδί σου είναι νταής; 7 σημάδια και τι να κάνεις

Τι είναι η ενδοσχολική βία;

Πρόκειται για ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, μια μορφή επιθετικής συμπεριφοράς μέσα στο σχολικό περιβάλλον, όπου κάποιοι μαθητές καταφεύγουν σε διάφορες μορφές βίας, πχ. σωματική βία, λεκτική, ψυχολογική ή διαδικτυακό εκφοβισμό (cyber bullying), με σκοπό να πληγώσουν, να εκφοβίσουν ή να αποκλείσουν τους συμμαθητές τους. Πρόκειται για σκόπιμες πράξεις που δημιουργούν φόβο και ανασφάλεια, υπονομεύοντας την αίσθηση ασφάλειας και τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Η ενδοσχολική βία μπορεί να έχει βαθιές επιπτώσεις τόσο στα θύματα όσο και στο σχολικό περιβάλλον συνολικά, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική υγεία και τις κοινωνικές σχέσεις των μαθητών, καθώς διαταράσσεται η σχολική ζωή και η αίσθηση ασφάλειας μέσα στο σχολείο.

1. Λεκτική Βία - Η λεκτική βία, που περιλαμβάνει τη χρήση λόγου με κοροϊδίες, απειλές ή/και προσβολές, είναι μια από τις πιο συχνές μορφές σχολικού εκφοβισμού. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η λεκτική βία έχει ισχυρές επιπτώσεις στην αυτοεκτίμηση των παιδιών, με αποτέλεσμα τη συναισθηματική δυσφορία και την απομόνωση. Τα παιδιά που βιώνουν λεκτικό εκφοβισμό αναπτύσσουν υψηλότερα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, ενώ συχνά παρουσιάζουν μειωμένη ακαδημαϊκή απόδοση. Η λεκτική βία μπορεί να πυροδοτήσει μακροχρόνια προβλήματα, κυρίως όταν δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα, γεγονός που υποδεικνύει την ανάγκη για προγράμματα πρόληψης και παρέμβασης.
2. Σωματική Βία - Η σωματική βία είναι η πιο εμφανής μορφή βίας και περιλαμβάνει πράξεις σωματικής επιθετικότητας, όπως χτυπήματα και σπρωξίματα, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων και σχετίζεται άμεσα με την εκδήλωση διαταραχών άγχους και φοβιών. Στόχος είναι συνήθως η επιβολή ή/και κυριαρχία σε άλλους, ειδικά όταν ο δράστης προσπαθεί να αναπτύξει μια θέση ισχύος απέναντι στους συνομηλίκους και να ξεχωρίσει. Σύμφωνα με έρευνες, τα παιδιά που δέχονται σωματική βία στο σχολείο έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν προβλήματα στην ψυχική τους υγεία, όπως άγχος, φόβο, αποφυγή ή και άρνηση για το σχολικό περιβάλλον, απομόνωση, προβλήματα προσαρμογής, ακόμη και αντικοινωνικές συμπεριφορές. Η σωματική βία συχνά λαμβάνει χώρα σε περιβάλλον χωρίς εποπτεία και υποστήριξη ενηλίκων, γεγονός που αυξάνει την πιθανότητα επανειλημμένων επιθέσεων.
3. Ψυχολογική Βία - Η ψυχολογική βία, σιωπηλή και συχνά αόρατη, καταφέρνει να τραυματίζει βαθιά την παιδική ψυχή. Μέσα από την καλλιέργεια άγχους, φόβου και ανασφάλειας, δημιουργεί στα παιδιά ένα αίσθημα αποξένωσης, στερώντας τους την αίσθηση του «ανήκειν» και της αποδοχής. Συχνά εκφράζεται με τη μορφή κουτσομπολιού, διασποράς φημών, και χειραγώγησης με στόχο την περιθωριοποίηση, αλλά και με υποτιμητικές συμπεριφορές που απομονώνουν το άτομο από την κοινωνική ζωή του σχολείου. Τα παιδιά που βιώνουν τέτοιες καταστάσεις, όπως δείχνουν έρευνες, έχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος και κατάθλιψη, με τα κορίτσια να είναι συχνά πιο επιρρεπή σε αυτή τη μορφή βίας. Η ψυχολογική κακοποίηση, μάλιστα, μπορεί να είναι εξίσου επώδυνη με τη σωματική, αφήνοντας βαθιά συναισθηματικά τραύματα.
4. Διαδικτυακός Εκφοβισμός (Cyber Bullying) - Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyber bullying) αποτελεί μια ιδιαίτερα επικίνδυνη μορφή βίας, καθώς εξαπλώνεται με την ταχύτητα του διαδικτύου και μπορεί να πλήξει τα παιδιά οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Μέσω κοινωνικών δικτύων, μηνυμάτων ή διαδικτυακών παιχνιδιών, τα παιδιά μπορεί να δέχονται απειλητικά ή προσβλητικά μηνύματα, διασπορά ψευδών φημών, ή ακόμα και δημοσίευση ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Έρευνες δείχνουν ότι τα θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού συχνά βιώνουν συναισθηματική δυσφορία, χαμηλή αυτοεκτίμηση και σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτοκτονικό ιδεασμό. Η ιδιαιτερότητα του cyber bullying έγκειται στο γεγονός ότι τα θύματα δεν βρίσκουν ποτέ απόλυτη ασφάλεια, καθώς οι απειλές μπορούν να τα ακολουθούν ανά πάσα στιγμή, με τους θύτες να κρύβονται πίσω από την ανωνυμία.

Στο σχολείο και στον δρόμο συμβαίνουν τα περισσότερα περιστατικά βίας ανηλίκων

Συνέπειες και αντιμετώπιση

Η ενδοσχολική βία, ανεξάρτητα από τη μορφή της, προκαλεί σοβαρές συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων. Σε περιβάλλοντα που στερούνται ενσυναίσθησης και αλληλοϋποστήριξης, αυτές οι μορφές βίας οδηγούν σε μακροχρόνια ψυχικά τραύματα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, επηρεάζοντας αρνητικά την ακαδημαϊκή πορεία και τις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών.

Η αποτελεσματική αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας απαιτεί συντονισμένη συνεργασία γονέων, εκπαιδευτικών και μαθητών, ώστε να δημιουργηθεί ένα ασφαλές και υποστηρικτικό σχολικό περιβάλλον που προάγει την κατανόηση, την αποδοχή και την αμοιβαία υποστήριξη.

Γιατί εκτοξεύτηκε η βία μεταξύ ανηλίκων; Τα βαθύτερα αίτια

Μαρίνα Μόσχα

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας