Τι είναι το σπερμοδιάγραμμα;

Πριν αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το σπερμοδιάγραμμα, που περιλαμβάνεται στις βασικές εξετάσεις γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια, χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.

Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.

Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα). Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.

Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.

Είναι προφανές από την παραπάνω σύντομη περιγραφή της διαδικασίας της γονιμοποίησης, πως, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σπερματοζωάρια, που θα συναντηθούν με το ωάριο. Η εξέταση, δια της οποίας αξιολογείται η «ποιότητα» του σπέρματος, ως προς την περιεκτικότητά του σε σπερματοζωάρια, είναι το σπερμοδιάγραμμα.

Λίγα λόγια για την παραγωγή του σπέρματος

Το σπέρμα απελευθερώνεται «κατά ώσεις» στην εκσπερμάτωση. Ορμόνες, που εκκρίνονται από τον εγκέφαλο και συγκεκριμένα από τον υποθάλαμο και την υπόφυση (βλ. εικόνα), δρουν πάνω στους όρχεις, όπου και παράγονται και ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια.

Ο άνδρας παράγει συνεχώς σπερματοζωάρια καθ’ όλη τη ζωή του από την εφηβεία και μετά, καίτοι υπάρχουν υποψίες, πως η προχωρημένη ηλικία έχει επιπτώσεις στην ποιότητα των παραγόμενων σπερματοζωαρίων. Κατά την εκσπερμάτωση το σπέρμα, που περιέχει τα σπερματοζωάρια, οδηγείται μέσω κάποιων πόρων (μικρών σωλήνων δηλαδή) στην ουρήθρα και από εκεί εξέρχεται (βλ. εικόνα).

Το σπέρμα, εκτός από τα σπερματοζωάρια, που παράγονται στους όρχεις και υπόκεινται σε επεξεργασία στην επιδιδυμίδα, περιέχει και εκκρίσεις του προστάτη, των σπερματοδόχων κύστεων, των αδένων του Cowper και των επιδιδυμίδων (Sunder & Leslie, 2022).

Πώς συλλέγεται το σπέρμα που θα εξετασθεί;

Καταρχάς, προ της ημέρας συλλογής του σπέρματος συστήνεται ο άνδρας να έχει τουλάχιστον 3 ημέρες αποχή από εκσπερμάτωση. Η οδηγία αυτή δίδεται προκειμένου να υπάρχει ένας κατά σταθερός τρόπος συλλογής, ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα με τις «φυσιολογικές τιμές». Η συλλογή γίνεται εντός ειδικού δοχείου και ιδανικά στο εργαστήριο, όπου θα γίνει η σχετική ανάλυση. Η κατ’ οίκον συλλογή δεν αποκλείεται, αλλά εν τοιαύτη περιπτώσει θα πρέπει το δείγμα να διατηρηθεί σε θερμοκρασία δωματίου και να φθάσει το ταχύτερο δυνατόν στο εργαστήριο, διότι είναι σημαντικό αυτό να εξετασθεί εντός μίας ώρας (Leslie και συνεργάτες, 2024).

Φθάνει ένα σπερμοδιάγραμμα;

Στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας εκφράσθηκαν αμφιβολίες κατά πόσον είναι σκόπιμο ο άνδρας να υποβληθεί στη συγκεκριμένη εξέταση και δεύτερη φορά, ή το αποτέλεσμα μίας μόνον εξέτασης είναι αρκετό στα πλαίσια της αξιολόγησης της γονιμότητάς του. Κάποιοι διατύπωσαν την άποψη, πως εξαιτίας των σημαντικά διαφορετικών αποτελεσμάτων, που συχνά καταγράφονται μεταξύ των εξετάσεων, που διενεργήθηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στο ίδιο άτομο, η επανάληψη της εξέτασης συνδέεται και με υψηλότερη αξιοπιστία.

Έτσι, ενώ ενδεχομένως ακόμα και ένα μόνο δείγμα να είναι αρκετό, η διάγνωση ανδρικής υπογονιμότητας προϋποθέτει την εξέταση και δεύτερου δείγματος. Το δε «ιδανικό» μεσοδιάστημα μεταξύ των διαδοχικών εξετάσεων, αν και υφίσταται η οδηγία από κάποιους οργανισμούς να έχει διάρκεια ένα μήνα, φαίνεται, πως είναι καλύτερο αυτό να φθάνει τις 74 ημέρες. Ο λόγος, που συχνά προτιμάται η επανάληψη της εξέτασης να γίνεται μετά από 74 ημέρες, σχετίζεται με το γεγονός, πως η όλη διαδικασία της δημιουργίας και ωρίμανσης των σπερματοζωαρίων διαρκεί τόσο (Punjani και συνεργάτες, 2021).

Έτσι θα μπορούσε κάποιος – χαριτολογώντας – να ισχυριστεί, πως η αναμονή αυτή μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε δύο «διαφορετικές παρτίδες» σπερματοζωαρίων, αφού πιο πριν θα είχαμε στο ίδιο δείγμα ανάμικτα «παλαιά» και «καινούργια» σπερματοζωάρια.

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr

^{Ενδεικτική βιβλιογραφία}

^{Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. Male Infertility. [Updated 2024 Feb 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562258/}

^{Punjani N, Wald G, Al-Hussein Alwamlh O, Feliciano M, Dudley V, Goldstein M. Optimal timing for repeat semen analysis during male infertility evaluation. F S Rep. 2021 Jun 18;2(2):172-175. doi: 10.1016/j.xfre.2021.04.010. PMID: 34278350; PMCID: PMC8267395.}

^{Sunder M, Leslie SW. Semen Analysis. [Updated 2022 Oct 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564369/}