Ο ρόλος των σαλπίγγων στη γονιμοποίηση: είναι πιο πολύπλοκος, απ’ όσο νομίζετε

Τι είναι το σαλπιγγικό επιθήλιο;

Σαλπιγγικό επιθήλιο ονομάζεται ο ιστός, που καλύπτει εσωτερικά τον αυλό της σάλπιγγας, μέσα στον οποίο κινούνται τα ωάρια και τα σπερματοζωάρια.Αν κόψουμε κάθετα μία σάλπιγγα και παρατηρήσουμε τη διατομή της θα διακρίνουμε σχηματικά, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα, πως αυτή αποτελείται από τα εξής κατά σειρά στρώματα:

• Ένα εξωτερικό μυϊκό στρώμα, το οποίο είναι σχετικά λεπτό στην περιοχή του κώδωνος και γίνεται προοδευτικά παχύτερο, όσο πλησιάζουμε προς τον ισθμό.
• Ένα στρώμα από συνδετικό ιστό. Ο ιστός αυτός είναι «στηρικτικός» ιστός και εδώ περιέχονται τα αγγεία, δια των οποίων παρέχεται αίμα στις σάλπιγγες.
• Ένα εσωτερικό στρώμα, το σαλπιγγικό επιθήλιο. Το επιθήλιο εμφανίζει επιμήκεις πτυχές (πτυχώσεις δηλαδή, που διατρέχουν τη σάλπιγγα σε όλο της το μήκος), οι οποίες στη διατομή εμφανίζονται ως «μικροί λόφοι».

Ας δούμε από πιο κοντά το σαλπιγγικό επιθήλιο (βλ. εικόνα). Εδώ συναντάμε 3 βασικά είδη κυττάρων:

• Τα Κροσσωτά κύτταρα, τα οποία ονομάζονται έτσι, διότι στην επιφάνειά τους, που προβάλλει προς τον αυλό, φέρουν χαρακτηριστικούς σχηματισμούς, που μοιάζουν με βλεφαρίδες και ονομάζονται κροσσοί ή βλέφαρα. Αποτελούν το 25% περίπου του πληθυσμού των κυττάρων του επιθηλίου και είναι πιο άφθονα προς την περιοχή του κώδωνος.
• Τα Εκκριτικά κύτταρα, τα οποία – όπως υποδηλώνει και το όνομά τους – εκκρίνουν (δηλαδή παράγουν και απελευθερώνουν) ουσίες στο εσωτερικό του αυλού. Τα κύτταρα αυτά αποτελούν το 60% περίπου του πληθυσμού των κυττάρων του επιθηλίου και είναι πιο άφθονα προς την περιοχή του ισθμού.
• Τα Εμβόλιμα κύτταρα, τα οποία είναι μικρά κύτταρα μεταξύ των κροσσωτών και των εκκριτικών και μάλλον αποτελούν παραλλαγή των εκκριτικών κυττάρων.

Η μορφολογία του επιθηλίου των σαλπίγγων δεν είναι σταθερή, αλλά αλλάζει υπό την επιρροή των ορμονών, που ρυθμίζουν και τον εμμηνορρυσιακό κύκλο.

Έτσι όσο πλησιάζουμε προς την ωοθυλακιορρηξία, το σαλπιγγικό επιθήλιο, εξαιτίας της δράσης των οιστρογόνων, που παράγονται από τις ωοθήκες παρουσιάζει υπερτροφία (δηλαδή «φουσκώνει») και η δράση τόσο των εκκριτικών, όσο και των κροσσωτών κυττάρων εντείνεται. Αντίθετα, μετά την ωορρηξία και όσο πλησιάζουμε προς την έναρξη της επόμενης έμμηνου ρύσης, το σαλπιγγικό επιθήλιο, υπό την επιρροή της προγεστερόνης ατροφεί (δηλαδή «ξεφουσκώνει») σταδιακά. Θα μπορούσε τελικά να πει κανείς, πως τόσο η μορφολογία, όσο και η λειτουργικότητα του σαλπιγγικού επιθηλίου παρουσιάζει ανάλογη κυκλικότητα με αυτήν, που παρουσιάζει και το ενδομήτριο.

Όλη αυτή η περιγραφή μας ενδιαφέρει, διότι θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε, πώς λειτουργεί η σάλπιγγα και γιατί είναι σημαντική για τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο.

Νομίζατε, πώς οι σάλπιγγες είναι απλά σωλήνες, μέσα στους οποίους γίνεται η γονιμοποίηση;

Λάθος!

Η γονιμοποίηση είναι αλήθεια, πως γίνεται μέσα στις σάλπιγγες. Όμως οι σάλπιγγες δεν είναι απλοί σωλήνες, αλλά ανατομικοί σχηματισμοί, που συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της γονιμοποίησης.

Καταρχάς, χάρη στο μυϊκό τους τοίχωμα λαμβάνουν χώρα συγχρονισμένες περισταλτικές κινήσεις της σάλπιγγας (δηλαδή το τοίχωμα «σφίγγει» και «χαλαρώνει» κατά τμήματα, ώστε να προκαλούνται «κυματοειδής» κινήσεις). Οι περισταλτικές αυτές κινήσεις είναι απαραίτητες για τη μετακίνηση του ωαρίου από τον κώδωνα προς τη λήκυθο και των σπερματοζωαρίων από τον ισθμό προς τη λήκυθο. Στη λήκυθο επιτυγχάνεται η «μεγάλη συνάντηση» και η γονιμοποίηση.

Η συνάντηση του ωαρίου με το σπερματοζωάριο υποβοηθάται και από τις ρυθμικές και συντονισμένες κινήσεις των βλεφάρων των κροσσωτών κυττάρων, οι οποίες φαίνονται στην παρακάτω εικόνα.

Δια των κινήσεων αυτών το ωάριο, το οποίο δεν είναι σε θέση να μετακινηθεί από μόνο του (εν αντιθέσει με το σπερματοζωάριο, που μπορεί να κινηθεί χάρη στην «ουρά» του), «σπρώχνεται» από τον κώδωνα προς τη λήκυθο.

Επιπροσθέτως, τα εκκριτικά κύτταρα του σαλπιγγικού επιθηλίου παράγουν ουσίες, που εντοπίζονται στο υγρό, το οποίο βρίσκεται εντός του σαλπιγγικού αυλού. Οι ουσίες αυτές φαίνεται, πως είναι σημαντικές για τη διατήρηση της γονιμότητας της γυναίκας.

Από τι αποτελείται το υγρό, που εντοπίζεται μέσα στον σαλπιγγικό αυλό;

Το υγρό αυτό έχει χαρακτηριστική σύσταση και αποτελείται από:

• Διίδρωμα: πρόκειται για υγρό, που προέρχεται από συστατικά του αίματος, που βρέθηκαν εντός της σάλπιγγας, αφού πέρασαν ελεγχόμενα από μικρούς πόρους («τρύπες») της μεμβράνης των αγγείων της σάλπιγγας. Το υγρό αυτό περιέχει πλήθος πρωτεϊνών με διάφορες λειτουργίες.
• Ηλεκτρολύτες
• Πρωτεΐνες, που παράγονται από τα εκκριτικά κύτταρα του σαλπιγγικού επιθηλίου.

Η μοναδική πρωτεΐνη, που παράγεται από τα εκκριτικά κύτταρα, του επιθηλίου, για την οποία διαθέτουμε κάποια στοιχεία, είναι η «σαλπιγγική γλυκοπρωτεΐνη» (Oviduct Glycoprotein – OGP). Η πρωτεΐνη αυτή παράγεται από τα εκκριτικά κύτταρα πριν από την ωορρηξία, υπό την επιρροή των οιστρογόνων. Η λειτουργία της δεν έχει ακόμα διασαφηνισθεί, αλλά, από τις διαθέσιμες ενδείξεις, φαίνεται πως υποβοηθά τόσο αυτή καθαυτή τη γονιμοποίηση, όσο και την ανάπτυξη του εμβρύου στα πρώτα στάδια της κύησης.

Οι σάλπιγγες λειτουργούν και ως «ταμιευτήρας» σπερματοζωαρίων

Αρκετές μελέτες έχουν καταδείξει, πως η περιοχή του ισθμού λειτουργεί ως ταμιευτήρας («δεξαμενή») των σπερματοζωαρίων, που έφθασαν έως εκεί. Από τα εκατομμύρια σπερματοζωάρια, που βρίσκονται στο σπέρμα, μόνο μερικές χιλιάδες θα φθάσουν στον ισθμό και ακόμα λιγότερα θα πλησιάσουν το ωάριο.
Στοιχεία δείχνουν, πως είναι πιθανό, ουσίες, που εντοπίζονται μέσα στο σαλπιγγικό υγρό, αλλά και στην επιφάνεια του σαλπιγγικού επιθηλίου, να βελτιώνουν τη «δραστικότητα» των σπερματοζωαρίων και να παρατείνουν τη ζωή τους. Κατά τον τρόπον αυτό αυξάνονται οι πιθανότητες γονιμοποίησης του ωαρίου.

Μάθετε τα πάντα για τις σάλπιγγες ΕΔΩ!

Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr