Τι είναι η υπερπλασία του ενδομητρίου και γιατί εμφανίζεται;

Η μήτρα (αρχαιοελληνικός όρος: «ὑστέρα») είναι ένα όργανο με σχήμα ανεστραμμένου αχλαδιού και αποτελεί μέρος του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας.

Πρόκειται για ένα κοίλο όργανο (= όργανο με κοιλότητα). Η κοιλότητα της μήτρας ονομάζεται ενδομητρική κοιλότητα και εντός αυτής αναπτύσσεται προστατευμένο το μωρό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Η ενδομητρική κοιλότητα έχει σχήμα ανάποδου τριγώνου. Στις γωνίες του τριγώνου της ενδομητρικής κοιλότητας απαντώνται τρεις οπές. Η οπή που συναντάμε στην κάτω γωνία ονομάζεται έσω τραχηλικό στόμιο και συνδέει την ενδομητρική κοιλότητα μέσω του ενδοτραχηλικού σωλήνα με τον κόλπο. Στις δύο πάνω γωνίες του τριγώνου συναντάμε τα σαλπιγγικά στόμια.

Η μήτρα, όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα εντοπίζεται εντός της πυέλου (λεκάνης) της γυναίκας.

Εξωτερικά η μήτρα καλύπτεται από ένα λεπτό στρώμα ιστού, που ονομάζεται ορογόνος χιτών.

Το τοίχωμα της μήτρας έχει πάχος 2 με 3 εκατοστά και σε αυτό διακρίνουμε δύο βασικά στρώματα:

• Το μυομήτριο, που είναι το εξωτερικό στρώμα και – όπως υποδηλώνει και το όνομά του – αποτελείται από μυϊκό ιστό.
• Το ενδομήτριο, το οποίο είναι ο ιστός, που καλύπτει εσωτερικά την ενδομητρική κοιλότητα.

Στο ενδομήτριο διακρίνουμε δύο στρώματα (στιβάδες):

• Τη βασική στιβάδα, της οποίας η δομή παραμένει αμετάβλητη κατά τη διάρκεια του εμμηνορρυσιακού κύκλου.
• Τη λειτουργική στοιβάδα, η οποία υπό την επιρροή των ορμονών, που ρυθμίζουν τον κύκλο¸ εμπλουτίζεται σε αγγεία και θρεπτικά στοιχεία, ώστε περί τα μέσα του κύκλου να είναι έτοιμη να «υποδεχθεί» το έμβρυο (αν επέλθει γονιμοποίηση) και να υποστηρίξει την ανάπτυξή του. Αν δεν επέλθει γονιμοποίηση, τότε η λειτουργική στιβάδα αποπίπτει («πέφτει») και εξέρχεται εκ του τραχήλου και του κόλπου υπό τη μορφή τεμαχίων ιστού αναμεμιγμένων με αίμα κατά την έμμηνο ρύση (την περίοδο δηλαδή).

Μιλάμε για υπερπλασία του ενδομητρίου, όταν το πάχος του ενδομητρίου αυξηθεί υπερβολικά.

Γιατί εμφανίζεται η υπερπλασία ενδομητρίου;

Κατά βάσιν δύο είναι οι ορμόνες, που εμπλέκονται με τη δράση τους στη ρύθμιση του εμμηνορρυσιακού κύκλου:

• τα οιστρογόνα
• η προγεστερόνη

Σχηματικά θα μπορούσαμε να πούμε, πως αρχικά παράγονται από τις ωοθήκες τα οιστρογόνα, που επιδρούν επί της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου προκαλώντας την αύξηση του πάχους της και τον εμπλουτισμό της σε αγγεία και θρεπτικά στοιχεία.

Η πλήρης «ωρίμανση» του ενδομητρίου όμως, που θα το καταστήσει κατάλληλο, για να «υποδεχθεί» το έμβρυο, προϋποθέτει την παραγωγή και προγεστερόνης. Η ορμόνη αυτή παράγεται μόνον μετά από την ωοθυλακιορρηξία και την απελευθέρωση του ωαρίου στο κοιλιακό σαλπιγγικό στόμιο.

Μετά από την ωοθυλακιορρηξία επί της ωοθήκης σχηματίζεται ένα προσωρινό κυστικό μόρφωμα, που ονομάζεται ωχρό σωμάτιο, το οποίο είναι και η έδρα παραγωγής προγεστερόνης. Αν δεν επιτευχθεί κύηση, τότε το ωχρό σωμάτιο υποστρέφει, η παραγωγή της προγεστερόνης εμφανίζει απότομη πτώση, που αντικατοπτρίζεται στα μετρούμενα επίπεδά της στο αίμα της γυναίκας. Η πτώση της παραγωγής προγεστερόνης, έχει ως αποτέλεσμα την αποκόλληση της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου και την έναρξη της εμμήνου ρύσεως.

Επομένως, χωρίς ωοθυλακιορρηξία δεν έχουμε σχηματισμό του ωχρού σωματίου, ούτε αύξηση της παραγωγής της προγεστερόνης, ούτε πλήρη ωρίμανση της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου, ούτε απόπτωση αυτής εξαιτίας της πτώσης των επιπέδων προγεστερόνης. Όμως ενδεχόμενη έκκριση οιστρογόνων ως αποτέλεσμα έχει την αύξηση του ενδομητρικού ιστού. Έτσι το πάχος του ενδομητρίου αυξάνεται υπέρμετρα. Λέμε, πως η υπερπλασία του ενδομητρίου προκαλείται από τα υπερβολικά υψηλά επίπεδα οιστρογόνων εν σχέσει με τα αντίστοιχα επίπεδα προγεστερόνης.

Πόσα είδη υπερπλασίας του ενδομητρίου υπάρχουν;

Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες υπερπλασίας του ενδομητρίου, οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τα χαρακτηριστικά των κυττάρων, που εντοπίζονται εντός της αλλοίωσης:

• καλοήθης υπερπλασία του ενδομητρίου: τα κύτταρα δεν φέρουν αλλοιώσεις, οι οποίες σχετίζονται με αληθή καρκίνο
• ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία του ενδομητρίου (Endometrial Intraepithelial Neoplasia/ EIN): παρόλο, που στον όρο απαντάται η λέξη «νεοπλασία» δεν πρόκειται για «αληθή» καρκίνο, αλλά για μία προκαρκινική αλλοίωση, η οποία υφίσταται σοβαρό ενδεχόμενο να εξελιχθεί συν τω χρόνω σε αληθή καρκίνο
• Καλά διαφοροποιημένο Αδενοκαρκίνωμα του Ενδομητρίου ενδομητριοειδούς τύπου: πρόκειται για είδος καρκίνου του ενδομητρίου

Πόσο πιθανό είναι η υπερπλασία του ενδομητρίου να υποκρύπτει αληθή καρκίνο;

Μελέτη του 2021, στην οποία ελήφθησαν στοιχεία από το ιστορικό 19.865 γυναικών κατέληξε στο συμπέρασμα, πως παχύσαρκες γυναίκες, οι οποίες παρουσίαζαν διαβήτη είχαν σαφώς υψηλότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν υπερπλασία του ενδομητρίου με προκαρκινικές αλλοιώσεις ή αληθή καρκίνο του ενδομητρίου. Σε παρόμοια συμπεράσματα είχε καταλήξει και παλαιότερη μελέτη του 2015.

Μελέτη τέλος του 2020, στην οποία αξιολογήθηκαν τα συμπεράσματα 36 επιστημονικών άρθρων, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι το ένα τρίτο των γυναικών, που παρουσίαζαν υπερπλασία του ενδομητρίου με προκαρκινικές αλλοιώσεις, είχαν τελικά αληθή καρκίνο. Οι συντάκτες της συγκεκριμένης μελέτης παραδέχθηκαν, ότι τα διαθέσιμα στοιχεία είναι μάλλον ελλιπή και δεν είναι δυνατόν να γίνει ακριβής υπολογισμός των πιθανοτήτων της εξαλλαγής των προκαρκινικών αλλοιώσεων σε αληθή καρκίνο. Εντούτοις, αυτοί αναγνώρισαν, ότι οι συγκεκριμένες πιθανότητες ήταν αρκετά υψηλές.

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίαςκαι
www.eleftheia.gr

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Rodriguez AM, Polychronopoulou E, Hsu E, Shah R, Lamiman K, Kuo YF. Factors associated with endometrial cancer and hyperplasia among middle-aged and older Hispanics. Gynecol Oncol. 2021 Jan;160(1):16-23. doi: 10.1016/j.ygyno.2020.10.033. Epub 2020 Nov 19. PMID: 33221024; PMCID: PMC8142520.

Matsuo K, Ramzan AA, Gualtieri MR, Mhawech-Fauceglia P, Machida H, Moeini A, Dancz CE, Ueda Y, Roman LD. Prediction of concurrent endometrial carcinoma in women with endometrial hyperplasia. Gynecol Oncol. 2015 Nov;139(2):261-7. doi: 10.1016/j.ygyno.2015.07.108. Epub 2015 Aug 1. PMID: 26238457; PMCID: PMC7521604.

Doherty MT, Sanni OB, Coleman HG, Cardwell CR, McCluggage WG, Quinn D, Wylie J, McMenamin ÚC. Concurrent and future risk of endometrial cancer in women with endometrial hyperplasia: A systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2020 Apr 28;15(4):e0232231. doi: 10.1371/journal.pone.0232231. PMID: 32343732; PMCID: PMC7188276.