Ο πλακούντας είναι το μεγαλύτερο εμβρυϊκό όργανο. Πρόκειται για ένα «προσωρινό» όργανο, υπό την έννοια ότι η λειτουργία του παύει με το πέρας του δευτέρου σταδίου του τοκετού, οπότε και το νεογνό έχει εξέλθει της μήτρας και μπορεί να ξεκινήσει να αναπνέει από μόνο του.
Όσο το μωρό αναπτύσσεται προστατευμένο μέσα στη μήτρα, είναι «συνδεδεμένο» με τον πλακούντα μέσω του ομφαλίου λώρου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Οι λειτουργίες του πλακούντα μπορούν να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες:
- Συμμετοχή στο μεταβολισμό του εμβρύου
- Προστασία του εμβρύου
Ας δούμε συνοπτικά πώς ο πλακούντας συμμετέχει στην προστασία του εμβρύου.
Οι λειτουργίες του πλακούντα, που σχετίζονται με την προστασία του εμβρύου θα μπορούσαν σχηματικά να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες:
- Προστασία σχετιζόμενη με το ανοσοποιητικό σύστημα
- Προστασία σχετιζόμενη με τη λειτουργία του πλακούντα ως φραγμού
Ας δούμε συνοπτικά πώς ο πλακούντας παρέχει προστασία στο έμβρυο, η οποία σχετίζεται με το ανοσοποιητικό σύστημα.
Παροχή ανοσίας στο έμβρυο
Το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού είναι το σύστημα άμυνάς του έναντι μικροβίων, ιών και καρκινικών κυττάρων. Από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού παράγονται πρωτεΐνες, που ονομάζονται αντισώματα.
Η παραγωγή των αντισωμάτων αρχίζει, όταν έρθουμε σε επαφή με κάποιο παθογόνο παράγοντα, όπως έναν ιό ή ένα μικρόβιο. Τα παραγόμενα αντισώματα είναι «εξειδικευμένα» και μας προστατεύουν μόνον έναντι του συγκεκριμένου παθογόνου παράγοντα, με τον οποίο ήρθαμε σε επαφή.
Κάποια ήδη αντισωμάτων κυκλοφορούν στο αίμα μας για πολλά χρόνια μετά την επαφή μας με τον παθογόνο παράγοντα. Έτσι, αν έρθουμε ξανά σε επαφή με τον παράγοντα αυτόν, τότε τα κυκλοφορούντα αντισώματα του «επιτίθενται» και τον «εξουδετερώνουν» άμεσα, πριν αυτός μας βλάψει.
Επομένως, μετά την πρώτη επαφή μας με το συγκεκριμένο παθογόνο παράγοντα αναπτύσσουμε χάρη στα αντισώματα, που θα παραχθούν τότε, μία προστασία έναντι αυτού. Η προστασία, που θα αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο, ονομάζεται ανοσία. Εν τοιαύτη περιπτώσει λέμε πως «έχουμε ανοσία έναντι του συγκεκριμένου βλαπτικού παράγοντα (μικροβίου ή ιού)».
Ας υποθέσουμε, πως η μητέρα κάποια στιγμή της ζωής της ήρθε σε επαφή με κάποιο ιό ή μικρόβιο και χάρη στα παραχθέντα εξειδικευμένα αντισώματα, που συνεχίζουν να κυκλοφορούν στο αίμα της ανέπτυξε ανοσία έναντι του συγκεκριμένου ιού ή μικροβίου.
Τα αντισώματα, που της παρέχουν την ανοσία αυτή και κυκλοφορούν στο αίμα της, είναι δυνατόν να «περάσουν» μέσω του πλακούντα στο έμβρυο. Φαίνεται, πως τέτοιου είδους αντισώματα περνάνε μέσω του πλακούντα στο έμβρυο ακόμα και στις 20 εβδομάδες της κύησης, πάντως αυτό είναι σίγουρα δυνατόν στις 24 εβδομάδες της κύησης.
Έτσι, όταν γεννηθεί το μωρό, έχει ανοσία έναντι των συγκεκριμένων βλαπτικών παραγόντων κατά τους κρίσιμους πρώτους μήνες της ζωής του, οπότε και το δικό του ανοσοποιητικό σύστημα δεν είναι αρκετά ώριμο, ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά διάφορα μικρόβια και ιούς.
Παροχή προστασίας στο έμβρυο έναντι του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας
Όλα τα κύτταρα ενός οργανισμού έχουν στην επιφάνειά τους κάποιες πρωτεΐνες, των οποίων η δομή είναι απολύτως εξειδικευμένη για το συγκεκριμένο οργανισμό και μόνον. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως οι πρωτεΐνες αυτές αποτελούν την τρόπον τινά «ταυτότητα» του κυττάρου.
Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού «αναγνωρίζουν» και «ελέγχουν» τις συγκεκριμένες πρωτεΐνες και με βάση τη δομή τους αντιμετωπίζουν τα κύτταρα ως «ημέτερα», δηλαδή ως κύτταρα του ίδιου του οργανισμού, ή ως «ξένα». Τα κύτταρα, που αναγνωρίζονται ως «ξένα» δέχονται την «επίθεση» του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού και καταστρέφονται.
Αν τώρα στον οργανισμό ενσωματωθεί ένα όργανο, του οποίου τα κύτταρα έχουν τελείως διαφορετικές πρωτεΐνες αυτού του είδους στην επιφάνειά τους, τότε ολόκληρο το όργανο αυτό δέχεται την επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Αυτή ακριβώς είναι και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της μεταμόσχευσης οργάνων. Προκειμένου να προβούμε στην επέμβαση αυτή, το πρώτο μας μέλημα είναι να βρούμε το λεγόμενο «συμβατό δότη». Ο συμβατός δότης είναι αυτός, του οποίου τα κύτταρα έχουν πρωτεΐνες, που «μοιάζουν αρκετά» με τις πρωτεΐνες του λήπτη. Σε αντίθετη περίπτωση το μεταμοσχευθέν όργανο δέχεται την «άμεση επίθεση» του ανοσοποιητικού συστήματος του λήπτη, οπότε και έχουμε την απόρριψή του από τον οργανισμό.
Τα κύτταρα του εμβρύου όμως δεν έχουν στη μεμβράνη τους πρωτεΐνες όμοιες με αυτές της μητέρας. Επομένως, το έμβρυο είναι «ξένο σώμα» για το μητρικό οργανισμό.
Είναι απορίας άξιον το γιατί ο οργανισμός της μητέρας «ανέχεται» το ξένο αυτό σώμα και δεν το καταστρέφει. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια η «συμπεριφορά» του ανοσοποιητικού συστήματος της εγκύου σε σχέση με το κύημα αποτελεί πεδίο εντατικής μελέτης.
Τα στοιχεία πάντως δείχνουν, πως κομβικό ρόλο στην «προστασία» του εμβρύου από το ανοσοποιητικό σύστημα της κυοφορούσας παίζει ο πλακούντας. Φαίνεται, πως από τα κύτταρα του πλακούντα παράγονται ουσίες, οι οποίες υπό μίαν έννοια «μετριάζουν» την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος και παρεμποδίζουν την εκδήλωση «επιθετικής συμπεριφοράς» του έναντι του του μωρού.
Έχει δε διατυπωθεί και η θεωρία, σύμφωνα με την οποία υφίσταται σοβαρό ενδεχόμενο «απορρύθμιση» του πλακουντιακού μηχανισμού «καταστολής» του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας, να οδηγεί ακόμα και σε κάποιες περιπτώσεις αποβολής.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr
