Πλακούντας: Πώς εμποδίζει βλαπτικούς παράγοντες να φθάσουν στο έμβρυο;

Ο πλακούντας είναι το μεγαλύτερο εμβρυϊκό όργανο. Πρόκειται για ένα «προσωρινό» όργανο, υπό την έννοια ότι η λειτουργία του παύει με το πέρας του δευτέρου σταδίου του τοκετού, οπότε και το νεογνό έχει εξέλθει της μήτρας και μπορεί να ξεκινήσει να αναπνέει από μόνο του.

Όσο το μωρό αναπτύσσεται προστατευμένο μέσα στη μήτρα, είναι «συνδεδεμένο» με τον πλακούντα μέσω του ομφαλίου λώρου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.

Οι λειτουργίες του πλακούντα μπορούν να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες:

• Συμμετοχή στο μεταβολισμό του εμβρύου
• Προστασία του εμβρύου

Ας δούμε συνοπτικά πώς ο πλακούντας συμμετέχει στην προστασία του εμβρύου

Οι λειτουργίες του πλακούντα, που σχετίζονται με την προστασία του εμβρύου θα μπορούσαν σχηματικά να χωρισθούν σε δύο κατηγορίες:

• Προστασία σχετιζόμενη με το ανοσοποιητικό σύστημα
• Προστασία σχετιζόμενη με τη λειτουργία του πλακούντα ως φραγμού

Ας δούμε συνοπτικά πώς ο πλακούντας παρέχει προστασία στο έμβρυο, η οποία σχετίζεται με τη λειτουργία του ως φραγμού.

Φραγμός έναντι φαρμάκων και ουσιών, που θα μπορούσαν να φθάσουν στο έμβρυο

Η μελέτη, η οποία αφορούσε τον τρόπο, που τα διάφορα φάρμακα διέρχονται τον πλακούντα και φθάνουν στο έμβρυο, ως έναυσμα είχε την τραγική ιστορία της χορήγησης της ουσίας θαλιδομίδης σε εγκύους κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960.

Η φαρμακευτική αυτή ουσία χορηγείτο ως αντιεμετικό και ελαφρύ ηρεμιστικό σε εγκύους, αλλά απεδείχθη, πως η επιρροή της στην ανάπτυξη του μωρού ήταν καταστροφική, αφού παρεμπόδιζε την ομαλή ανάπτυξη των άνω και κάτω άκρων του.

Σύμφωνα με κάποιες στατιστικές άνω το 50% των εγκύων σήμερα λαμβάνουν κάποιου είδους φαρμακευτική αγωγή σε κάποια φάση της κύησης. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί, πως από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και έπειτα έχει υπερδιπλασιαστεί το ποσοστό των εγκύων, οι οποίες για διάφορους λόγους λαμβάνουν κατά τη διάρκεια της κύησης 4 ή περισσότερες φαρμακευτικές ουσίες.

Τελικώς φαίνεται, πως όλες οι χορηγούμενες στην έγκυο φαρμακευτικές ουσίες, θα διέλθουν τον πλακούντα και θα φθάσουν στο έμβρυο. Οι διάφοροι μηχανισμοί, μέσω των οποίων οι ουσίες αυτές φθάνουν στο έμβρυο έχουν μελετηθεί εκτενώς.

Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις η διαπλακουντιακή μεταφορά φαρμακευτικών ουσιών στο έμβρυο είναι και επιθυμητή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η χορήγηση κορτιζόνης στη μητέρας, προκειμένου να επιταχυνθεί η ωρίμανση των πνευμόνων του μωρού, όταν υφίσταται υποψία για πρόωρη εξέλιξη του τοκετού.

Εντούτοις, υφίσταται και το ενδεχόμενο η δράση κάποιων φαρμάκων να έχει δυσμενείς συνέπειες, σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη του εμβρύου, ιδιαίτερα κατά το πρώτο τρίμηνο, οπότε και λαμβάνει χώρα η οργανογένεση. Για το λόγο αυτό η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σε εγκύους γίνεται με φειδώ, αλλά και περίσκεψη…

Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στο οινόπνευμα, καθότι, αν και δεν είναι μία φαρμακευτική ουσία με τη στενή έννοια του όρου, διέρχεται τον πλακουντιακό φραγμό και φθάνει στο έμβρυο. Για το λόγο αυτό η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών στην εγκυμοσύνη ενδέχεται να έχει εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες για την εξέλιξη της εγκυμοσύνης.

Σημειώνουμε τέλος και την καφεΐνη, η οποία επίσης διέρχεται τον πλακούντα και φθάνει στο μωρό. Για το λόγο αυτό η κατανάλωσή της κατά την εγκυμοσύνη συνιστάται να είναι μετρημένη, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι αυτή δεν περιέχεται μόνον στον καφέ, αλλά και στη σοκολάτα, αλλά και το τσάι.

Φραγμός έναντι μικροβίων και ιών, που θα μπορούσαν να φθάσουν στο έμβρυο

Η άποψη, πως ο πλακούντας περιέχει πληθυσμούς μη παθογόνων μικροβίων αποτελεί αντικείμενο συζήτησης στους επιστημονικούς κύκλους, καθότι μελέτη του 2019 κατέδειξε, πως οι πλακούντες, υπό κανονικές συνθήκες δεν περιέχει τέτοιου είδους μικρόβια.

Σε κάθε περίπτωση ο πλακούντας δρα ως φραγμός έναντι μικροβίων και ιών, που θα μπορούσαν να φθάσουν στο έμβρυο και να το βλάψουν.

Εντούτοις, κάποια μικρόβια και ιοί ενδέχεται να περάσουν από τη μητέρα στο μωρό και να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξή του.

Ας δούμε, πώς κάποιοι παθογόνοι μικροοργανισμοί μπορούν να φθάσουν στο μωρό:

• Η Ωχρά Σπειροχαίτη είναι το βακτήριο, που προκαλεί τη Σύφιλη και μπορεί να διέλθει τον πλακούντα ιδιαίτερα από τον πέμπτο μήνα της κύησης και έπειτα και να προκαλέσει αποβολή ή συγγενείς ανωμαλίες.
• Ο ιός του AIDS (ο γνωστός HIV) μπορεί να περάσει στο μωρό μέσω του πλακούντα
• Ο ιός της ερυθράς μπορεί να περάσει στο μωρό μέσω του πλακούντα και να προκαλέσει αποβολή στα πρώτα στάδια της κύησης ή συγγενείς ανωμαλίες, αν η μόλυνση λάβει χώρα σε ύστερα στάδια αυτής. Ευτυχώς, το εμβόλιο της ερυθράς κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1969 και έκτοτε έχει προωθηθεί ο εμβολιασμός των παιδιών σε νεαρά ηλικία. Έτσι σε χώρες – όπως η δική μας – που τα ποσοστά εμβολιασμού είναι εξαιρετικά υψηλά (άνω του 80%), είναι απίθανο μία έγκυος να έρθει σε επαφή με αυτόν τον ιό. Εντούτοις, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της ανθρώπινης ανοησίας, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από το αντιεμβολιαστικό κίνημα…
• Το Τοξόπλασμα είναι ένα παράσιτο, που δύναται να περάσει τον πλακουντιακό φραγμό, να φθάσει στο έμβρυο και να το βλάψει
• Η Λιστερίωση είναι μία λοίμωξη βακτηριακής αιτιολογίας, η οποία προκαλείται από βρώση μολυσμένων τροφίμων. Η έγκυος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη έναντι της Λιστερίωσης και η συνέπειες της λοίμωξης αυτής ενδέχεται να είναι ιδιαίτερα σοβαρές, τόσο για την ίδια, όσο και για το μωρό της, καθότι το βακτήριο αυτό διέρχεται τον πλακούντα και ενδέχεται να προκαλέσει έως και ενδομήτριο θάνατο του εμβρύου.
• Ο Κυτταρομεγαλοιός (γνωστός ως CMV), είναι ένας ιός, που διέρχεται τον πλακούντα και ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του μωρού.
• Ο ιός του έρπητος συνήθως περνάει στο μωρό, όταν αυτό έρθει σε επαφή με δερματικές βλάβες του ιού αυτού στα γεννητικά όργανα της μητέρας κατά τον τοκετό.
• Ο Παρβοϊός (parvovirus B19) είναι ένας ιός, που διέρχεται τον πλακούντα και επηρεάζει δυσμενώς το μηχανισμός παραγωγής αίματος του μωρού.
• Το Μυκοβακτήριο της Φυματίωσης, που είναι το αίτιο της ομώνυμης συχνά θανατηφόρου νόσου του αναπνευστικού, πρακτικά δεν δύναται να διέλθει τον πλακουντιακό φραγμό και να φθάσει στο μωρό.

Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr