Παιδική παχυσαρκία: Τι φταίει και πώς να την αντιμετωπίσουμε

Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί μια από τις πιο σοβαρές προκλήσεις για τη δημόσια υγεία του 21^ου αιώνα. Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και επηρεάζει σταθερά πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος ιδιαίτερα, σε αστικές περιοχές. Ο επιπολασμός της νόσου αυξάνεται με ανησυχητικό ρυθμό.

Τι είναι η παχυσαρκία;

Το 1948, ο WHO τη συμπεριέλαβε στη Διεθνή Κατάταξη Παθήσεων.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO,2000), η παχυσαρκία ορίζεται ως η υπερβολική συσσώρευση λίπους στο λιπώδη ιστό, σε βαθμό που μπορεί να επηρεάσει την υγεία ενός ατόμου. Οφείλεται στη χρόνια ενεργειακή ανισορροπία μεταξύ της προσλαμβανόμενης τροφής και της ενεργειακής δαπάνης.

Συνδέεται η παιδική παχυσαρκία με την παχυσαρκία ενηλίκων;

Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται στενά με την παχυσαρκία των ενηλίκων κι υπάρχουν ενδείξεις ότι, η παχυσαρκία στην ενήλικη ζωή σχετίζεται με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Center for Disease Control and Prevention) η παιδική παχυσαρκία και υπερβαρότητα καθορίζεται από παράγοντες όπως το ύψος και το βάρος του παιδιού και υπολογίζεται από το Δείκτη Μάζας Σώματος (Δ.Μ.Σ.) και, προσαρμόζεται με βάση την ηλικία και το φύλο. Αν ο Δ.Μ.Σ. βρίσκεται μεταξύ της 85^ης θέσης – 94^ης εκατοστιαίας θέσης της καμπύλης ανάπτυξης τότε, το παιδί χαρακτηρίζεται ως υπέρβαρο ενώ, αν είναι πάνω από την 95^η εκατοστιαία θέση τότε, το παιδί χαρακτηρίζεται ως παχύσαρκο.

Και πού οφείλεται η παιδική παχυσαρκία;

Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα σύνθετο ζήτημα υγείας. Οι κύριες αιτίες του υπερβάλλοντος βάρους στα παιδιά και στους εφήβους είναι παρόμοιες με εκείνες των ενηλίκων και περιλαμβάνουν συμπεριφορικούς αλλά και, γενετικούς - επιγενετικούς παράγοντες.

Η βασική όμως αιτία, η οποία ευθύνεται και για την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας και υπερβαρότητας, δεν είναι άλλη από την αυξημένη κατανάλωση φαγητού σε συνδυασμό με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα των παιδιών. Στη θερμιδική αυτή ανισορροπία μπορεί να ενταθεί και μια σειρά ‘’παχυσαρκογόνων ‘’ συμπεριφορών όπως:

• Το είδος και η ποιότητα φαγητού που προσφέρουν οι γονείς στα παιδιά τους αλλά και, η συχνότητα.
• Η υπέρμετρη κατανάλωση ζάχαρης.
• Η κατανάλωση μεγαλύτερων μερίδων.
• Η αυξημένη κατανάλωση σνακ σε μορφή επεξεργασμένων τροφίμων.
• Η αυξημένη κατανάλωση έτοιμων και ‘’γρήγορων’’ γευμάτων.
• Ο αυξημένος χρόνος μπροστά στην οθόνη.
• Η έλλειψη ποιοτικού ύπνου.
• Η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα.
• Πολιτιστικοί και θρησκευτικοί παράγοντες
• Διάφορες καταστάσεις υγείας (υποθυρεοειδισμός, έλλειψη αυξητικής ορμόνης, διάφορα σύνδρομα)

Και ποιος είναι ο ρόλος του γονέα;

Έρευνες έχουν δείξει ότι, η παχυσαρκία των γονέων συσχετίζεται σημαντικά με την παιδική παχυσαρκία. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει λόγω του κοινού γονιδιακού περιβάλλοντος το οποίο και μοιράζονται. Φαίνεται, πως όταν ένας, πόσο μάλλον και οι δύο γονείς, είναι παχύσαρκοι συντηρείται πολύ πιο εύκολα το «παχυσαρκιογόνο» περιβάλλον. Η πιθανότητα ένα παιδί να γίνει παχύσαρκο είναι περίπου 50% όταν ένας από τους δυο γονείς είναι παχύσαρκος ενώ, αν και οι δυο γονείς είναι παχύσαρκοι η πιθανότητα το παιδί να γίνει κι αυτό παχύσαρκο εκτινάσσεται στο 80%!!!

Βέβαια, μην ξεχνάμε, ειδικά στην ελληνική οικογένεια, τον καίριο ρόλο που παίζει η γιαγιά κι ο παππούς που μπορούν και επηρεάσουν πολύ τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών.

Υπάρχουν επιπτώσεις;

Τα παιδιά που είναι παχύσαρκα διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσουν από μικρή ήδη ηλικία:

• Διαταραχές στο μεταβολισμό του σακχάρου
• Μεταβολικό σύνδρομο
• Λιπώδη εκφύλιση του ήπατος
• Πέτρες στη χολή
• Πεπτικά προβλήματα όπως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση
• Δυσκοιλιότητα
• Υψηλή αρτηριακή πίεση (Υπέρταση)
• Υψηλά επίπεδα χοληστερόλης - Υπερχοληστερολαιμία
• Διαταραχές ύπνου (Άπνοια ύπνου)
• Αναπνευστικά προβλήματα (Άσθμα)
• Διαταραχές περιόδου (Πρώιμη ήβη)
• Προβλήματα αρθρώσεων και μυοσκελετικές δυσλειτουργίες
• Να εμφανίσουν σημάδια μελαγχολίας και κατάθλιψης.
• Να απομονωθούν κοινωνικά.
• Να υποστούν εκφοβισμό.

Είναι συχνό φαινόμενο;

Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο επιπολασμός της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί 8 φορές στο ηλικιακό εύρος των 5 – 19 χρόνων και έχει διπλασιαστεί στις ηλικίες 2 – 4 χρόνων τις τελευταίες 4 δεκαετίες.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της νέας έκθεσης, που βασίζονται στα πιο πρόσφατα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν το 2018-2020 σε 33 χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας του ΠΟΥ, σήμερα, 1 στα 3 παιδιά σχολικής ηλικίας στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια ζει με υπερβαρότητα ή παχυσαρκία και τα ποσοστά φαίνεται να αυξάνονται συνεχώς σε πολλές χώρες. Ο επιπολασμός είναι υψηλότερος στα αγόρια (31%) από ότι στα κορίτσια (28%).

Και στην Ελλάδα τι συμβαίνει;

Η Ελλάδα δεν μένει απρόσβλητη από αυτό το φαινόμενο καθώς, περίπου 600.000 παιδιά κάτω των 14 ετών πιστεύεται ότι είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα και, ισοδυναμεί με σχεδόν δύο στα πέντε παιδιά. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση Παχυσαρκίας 2022 του ΠΟΥ, η Ελλάδα κατατάσσεται στην τρίτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών με υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά κάτω των 5 ετών (1 στα 8 παιδιά). Παράλληλα, όσον αφορά τα παιδιά ηλικίας 5-9 ετών και 10-19 ετών, η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη και πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, αφού 1 στα 3 παιδιά (37,5% και 35% αντίστοιχα) είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Επιπλέον, σύμφωνα με την European Childhood Obesity Surveillance Initiative - «COSI» του ΠΟΥ που δημοσιεύτηκε το 2022, μεταξύ των παιδιών ηλικίας 7-9 ετών, η Ελλάδα κατέχει τη δεύτερη θέση στις 33 χώρες που συμμετέχουν, με το 42% αυτής της ηλικιακής ομάδας να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

Και πώς αντιμετωπίζεται η παιδική παχυσαρκία;

Η επιβολή ενός υγιεινού τρόπου διατροφής συνήθως δεν έχει αποτελέσματα, αντιθέτως, η αναζήτηση λύσεων στις προβληματικές διατροφικές συνήθειες αλλά και, στον προβληματικό τρόπο ζωής θα επιφέρει βελτίωση.

Για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας ενός παιδιού πολύ σημαντικό ρόλο παίζει, η αναγνώριση του προβλήματος όσο το δυνατόν πιο νωρίς είναι αυτό εφικτό. Η πρόληψη αποτελεί τον καλύτερο τρόπο θεραπείας. Η θεραπεία και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας ενός παιδιού δεν είναι πάντα εύκολη καθώς, εξαρτάται, όπως είδαμε, από πολλούς παράγοντες.

Η κοινή προσέγγιση για μικρούς και μεγάλους αποτελεί το κλειδί για την αντιμετώπιση της. Η σύσταση και η ενθάρρυνση για αύξηση της φυσικής δραστηριότητας με ταυτόχρονη μείωση του χρόνου μπροστά στην οθόνη αποτελούν τα πρώτα βήματα.

Από διατροφική άποψη προτείνεται:

• Η μείωση στην κατανάλωση τροφών υψηλής ενεργειακής πυκνότητας όπως, τροφές που περιέχουν λιπαρά, ζάχαρη, αναψυκτικά, γλυκά ροφήματα, fast food, πατατάκια κ.α. και η αντικατάστασή τους με τρόφιμα μειωμένης ενεργειακής πυκνότητας όπως φρούτα, προϊόντα ολικής άλεσης, λαχανικά κ.α.
• Μεγαλύτερη και πιο συχνή διαθεσιμότητα υγιεινών τροφών (φρούτα, λαχανικά, μαγειρευτό φαγητό)
• Η εξοικείωση του παιδιού με νέα τρόφιμα.
• Περισσότερα οικογενειακά γεύματα

Ο ρόλος της οικογένειας στη βελτίωση της διατροφικής συμπεριφοράς των παιδιών είναι καθοριστικός καθώς, τα παιδιά επηρεάζονται και φυσικά μιμούνται τα πρότυπα.

Βέβαια, πολύ συχνά οι γονείς χρησιμοποιούν λανθασμένες πρακτικές που συνήθως έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα.

Ο αυστηρός περιορισμός, η διάκριση των τροφίμων σε καλά και κακά, η επιβράβευση με άλλο τρόφιμο, η υπερβολική πίεση για κατανάλωση ‘’καλών’’ τροφών, η ανάπτυξη μη υγιούς σχέσης με το φαγητό κ.α. καλό θα είναι να αποφεύγονται ως τρόποι βελτίωσης της διατροφικής συμπεριφοράς.

Και ο διαιτολόγος, πώς μπορεί να βοηθήσει;

Ο ρόλος του διαιτολόγου είναι κομβικός όσον αφορά τη διαχείριση της παιδικής παχυσαρκίας. Σκοπός της διατροφικής θεραπείας και προσέγγισης ενός διπλωματούχου διαιτολόγου είναι, η σωστή και ισορροπημένη εφαρμογή των επιστημονικά επικαιροποιημένων τεχνικών διαχείρισης του σωματικού βάρους οι οποίες, θα συνοδεύονται από θετικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των παιδιών/ εφήβων και της αντιμετώπισης του φαγητού.

Ταυτόχρονα, η ενημέρωση των γονέων σχετικά με τους κινδύνους που ελλοχεύουν μέσα από τη παιδική παχυσαρκία (σωματικούς και ψυχολογικούς) βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος και τη στοχευμένη αντιμετώπιση αυτού.

Η αναζήτηση λύσεων για τη βελτίωση της διατροφικής συμπεριφοράς, την ένταξη φυσικής δραστηριότητας, την ενθάρρυνση στη μείωση καθιστικών δραστηριοτήτων και την εξασφάλιση ενός περιβάλλοντος το οποίο θα στηρίζει και θα ενθαρρύνει το παιδί, θα επιφέρουν βελτίωση στο βάρος του παιδιού αλλά και, στο πως αντιμετωπίζει το φαγητό εν γένει.

Δρ. Τόνια Καραγιάννη
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Sc.
Διδάκτορας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Διαιτολογικό Γραφείο
a: Σπ. Σπυρίδη 3, Βόλος
p: +30 2421303674 m: +30 6947827831
e-mail: toniakaragianni@gmail.com
Web: www.toniakaragianni.gr

^{Ενδεικτική ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ}

^{Kumar S, Kelly AS. Review of Childhood Obesity: From Epidemiology, Etiology, and Comorbidities to Clinical Assessment and Treatment. Mayo Clin Proc. 2017 Feb;92(2):251-265. doi: 10.1016/j.mayocp.2016.09.017. Epub 2017 Jan 5.}

^{Stewart, L., Easter, S. & the BDA’s Obesity Specialist Group (2021) British Dietetic Association’s Obesity Specialist Group dietetic obesity management interventions in children and young people: review & clinical application. J Hum Nutr Diet. 34, 224– 232.}

^{Deal BJ, Huffman MD, Binns H, Stone NJ. Perspective: Childhood Obesity Requires New Strategies for Prevention. Adv Nutr. 2020 Sep 1;11(5):1071-1078. doi: 10.1093/advances/nmaa040.}

^www.who.int

^{www.unicef.org}