Βία και επιθετικότητα ανήλικων: Μια πολυδιάστατη κοινωνική κρίση

Η βία και η επιθετικότητα μεταξύ ανηλίκων στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μια αυξανόμενη ανησυχία, επηρεάζοντας όχι μόνο τις σχολικές κοινότητες αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της.

Ειδικότερα, η σχολική βία, ο εκφοβισμός και η επιθετικότητα στον ψηφιακό κόσμο βρίσκονται σε άνοδο, με πολλά περιστατικά να γίνονται καθημερινά θέματα δημόσιας συζήτησης και να προβληματίζουν τις οικογένειες, τους δασκάλους, αλλά και τις αρχές.

Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο σε μεμονωμένα περιστατικά, αλλά συνιστά μέρος ενός μεγαλύτερου κοινωνικού προβλήματος, το οποίο συνδέεται με διάφορους παράγοντες , όπως η οικογενειακή δυναμική, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η ψυχολογική κατάσταση των νέων, αλλά και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση της χώρας.

Ανησυχητικά τα στοιχεία για τη σχολική βία στην Ελλάδα το 2024

Η σχολική βία στην Ελλάδα έχει λάβει επικίνδυνες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες και στατιστικά στοιχεία από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και το Υπουργείο Παιδείας, οι ανήλικοι βιώνουν συχνά εκφοβισμό, τόσο στο σχολείο όσο και στο διαδίκτυο. Τα δεδομένα δείχνουν ότι σχεδόν το 50% των μαθητών ηλικίας 13-18 ετών στην Ελλάδα έχουν αναφέρει ότι έχουν βιώσει ή έχουν γίνει μάρτυρες βίας στο σχολικό περιβάλλον (UNICEF, 2024).

Η βία στο σχολείο εκδηλώνεται σε πολλές μορφές: από λεκτικές επιθέσεις και εκφοβισμό έως σωματική βία και ψυχολογική κακοποίηση. Μάλιστα, η συναισθηματική και ψυχολογική βία, η οποία μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την αυτοεκτίμηση και την ψυχική υγεία των παιδιών, είναι εξίσου επικίνδυνη με τη σωματική . Αυτό το φαινόμενο συχνά συνδέεται με την αδυναμία του εκπαιδευτικού συστήματος να παρέχει επαρκή εκπαίδευση και υποστήριξη στους μαθητές, αλλά και με την έλλειψη συντονισμένων πολιτικών για την καταπολέμηση αυτών των φαινομένων.

SAFE.YOUth:Σε λειτουργία η πλατφόρμα προστασίας ανηλίκων & πρόληψης της βίας- Τι πρέπει να γνωρίζετε

Κοινωνικές συνέπειες και οικογενειακοί παράγοντες

Η οικογένεια παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των νέων. Στην Ελλάδα του 2024, η οικογενειακή κατάσταση είναι συχνά τεταμένη, λόγω της οικονομικής κρίσης και των κοινωνικών πιέσεων. Η έλλειψη γονεϊκής στήριξης, οι συγκρουσιακές σχέσεις στο σπίτι και οι ψυχολογικές πιέσεις που βιώνουν οι νέοι οδηγούν σε επιθετικές συμπεριφορές.

Σύμφωνα με έρευνες, η παραμέληση και η βία μέσα στο σπίτι συχνά αντικατοπτρίζονται στην κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών, με πολλούς ανηλίκους να εκτονώνουν την ένταση τους μέσα από βίαιες πράξεις στο σχολείο ή στον κοινωνικό τους κύκλο (Gogos & Zafiropoulou, 2023).

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα παιδιά που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα ή που έχουν βιώσει οικονομική δυσχέρεια έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν επιθετικές και παραβατικές συμπεριφορές , σύμφωνα με τα ευρήματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Αυτές οι οικογένειες, λόγω της οικονομικής κρίσης και των περιορισμένων πόρων, μπορεί να μην είναι σε θέση να παρέχουν το συναισθηματικό και υλικό υποστηρικτικό πλαίσιο που χρειάζονται τα παιδιά , γεγονός που οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα θυμού και απογοήτευσης στους ανηλίκους.

Παιδιά- θύματα κακοποίησης: Το 70% των θυτών προέρχεται από το στενό οικογενειακό περιβάλλον

Ο ρόλος των ΜΜΕ και του διαδικτύου

Η συνεχής έκθεση των νέων στην βία μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης και του διαδικτύου συνιστά έναν άλλο κρίσιμο παράγοντα που ενδέχεται να ενισχύσει την επιθετικότητα.

Το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν στα παιδιά και τους εφήβους άμεση πρόσβαση σε βίαια και επιθετικά περιεχόμενα, όπως βίντεο με σκηνές βίας ή βίαια βιντεοπαιχνίδια, τα οποία επηρεάζουν την αντίληψή τους για τον κόσμο και τις ανθρώπινες σχέσεις. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η υπερβολική χρήση βιντεοπαιχνιδιών που περιλαμβάνουν βία μπορεί να αυξήσει την επιθετικότητα και τη μειωμένη ενσυναίσθηση των παιδιών (Anderson & Dill, 2000).

Μήπως το παιδί σου είναι νταής; 7 σημάδια και τι να κάνεις

Η προβολή της βίας από τα μέσα ενημέρωσης έχει επίσης αρνητικές συνέπειες, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε εξοικείωση με τη βία, μετατρέποντάς την σε κάτι «φυσιολογικό». Όταν τα παιδιά εκτίθενται σε συχνά τέτοια περιστατικά, είτε στον πραγματικό κόσμο είτε μέσω των μέσων ενημέρωσης, υπάρχει η πιθανότητα να αποδεχθούν τη βία ως έναν τρόπο επίλυσης προβλημάτων ή έκφρασης συναισθημάτων .

Η πλατφόρμα SAFE.YOUth

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το ζήτημα της βίας και της επιθετικότητας ανηλίκων, η Ελλάδα έχει προχωρήσει στην ενεργοποίηση της ψηφιακής πλατφόρμας SAFE.YOUth, η οποία έχει ως στόχο την προστασία των νέων και την ενίσχυση της πρόληψης της σχολικής βίας και της επιθετικότητας μέσω των νέων τεχνολογιών.

Η πλατφόρμα αυτή παρέχει στους μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς εργαλεία και υποστήριξη για την αναγνώριση και την καταγγελία περιστατικών βίας και εκφοβισμού, ενώ προσφέρει και ψυχολογική υποστήριξη μέσω διαδικτυακών συμβουλευτικών υπηρεσιών.

Η ενεργοποίηση της πλατφόρμας SAFE.YOUth αντανακλά την προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας να ενσωματώσει σύγχρονα εργαλεία προστασίας και πρόληψης σε μια εποχή που η ψηφιακή έκθεση των νέων είναι όλο και πιο έντονη. Η πλατφόρμα ενθαρρύνει τους μαθητές να μοιράζονται τις ανησυχίες τους, να ζητούν βοήθεια και να συμμετέχουν σε δράσεις κατά της βίας, ενισχύοντας έτσι τις κοινωνικές τους δεξιότητες και τη συναισθηματική τους νοημοσύνη.

Γιατί εκτοξεύτηκε η βία μεταξύ ανηλίκων; Τα βαθύτερα αίτια

Επίδραση της πανδημίας του COVID-19

Η πανδημία COVID-19 και τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο είχαν σοβαρές συνέπειες στις κοινωνικές σχέσεις των νέων. Η απομόνωση, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η εκπαίδευση εξ αποστάσεως αύξησαν τα επίπεδα άγχους, θλίψης και αβεβαιότητας στους εφήβους . Στην Ελλάδα, τα δεδομένα δείχνουν ότι η απομόνωση και η αποσύνδεση από τη σχολική κοινότητα και την καθημερινότητα ενίσχυσαν τα φαινόμενα της βίας και της επιθετικότητας μεταξύ των νέων (Kovach et al., 2022).

Η ψυχική επιβάρυνση που προκλήθηκε από την πανδημία και η απουσία φυσικής παρουσίας των μαθητών στο σχολείο δημιούργησαν ένα περιβάλλον όπου οι νέοι δεν είχαν την ευκαιρία να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες και να μάθουν να διαχειρίζονται τις συγκρούσεις με υγιείς τρόπους. Η «αποσύνδεση» από τις φυσικές κοινωνικές δομές και η αποδυνάμωση των υποστηρικτικών σχέσεων ενίσχυσαν τη βία ως έναν τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων τους.

Μέτρα και στρατηγικές αντιμετώπισης

Η αντιμετώπιση της βίας και της επιθετικότητας μεταξύ ανηλίκων απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει όχι μόνο την ποινική δίωξη, αλλά και την πρόληψη, την εκπαίδευση και την υποστήριξη των παιδιών και των οικογενειών τους.

Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει αρχίσει να εφαρμόζει στρατηγικές για την καταπολέμηση της σχολικής βίας, όπως η υποστήριξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την ενσυναίσθηση , τη συνεργασία και την επίλυση συγκρούσεων. Επιπλέον, η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ σχολείων, γονέων και ψυχολόγων μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και τη διαχείριση της βίας στα σχολεία.

Πώς ένα μοντεσσοριανό περιβάλλον βοηθάει στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού

Συνοψίζοντας, η αντιμετώπιση του φαινομένου απαιτεί την κατανόηση των βαθύτερων αιτίων, όπως η οικογενειακή και κοινωνική κατάσταση, η έκθεση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η επιρροή του διαδικτύου . Η κοινωνία, οι φορείς εκπαίδευσης και η πολιτεία πρέπει να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν ότι οι νέοι θα μεγαλώσουν σε ένα υγιές περιβάλλον , όπου η βία δεν θα αποτελεί αποδεκτή λύση στα προβλήματα τους.

^{Βιβλιογραφία}

^{Anderson, C. A., & Dill, K. E. (2000). Video games and aggressive thoughts, feelings, and behavior in the laboratory and in life. Journal of Personality and Social Psychology, 78(4), 772-790. https://doi.org/10.1037/0022-3514.78.4.772}

^{Gogos, C., & Zafiropoulou, M. (2023). Family dynamics and adolescent aggression in Greece: A sociological perspective. Journal of Child and Family Studies, 34(2), 145-162. https://doi.org/10.1007/s10826-023-01991-3}

^{Kovach, L. S., Davis, J. R., & West, D. S. (2022). The mental health impact of the COVID-19 pandemic on adolescents: A longitudinal analysis. Journal of Adolescence, 88, 39-50. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2022.01.004}

^{SAFE.YOUth. (2024). Enhancing youth protection through digital tools. SAFE.YOUth Project. https://www.safeyouth.gr}

^{UNICEF. (2024). Violence in schools: Global and national perspectives. UNICEF Report. https://www.unicef.org/reports/violence-schools}