Οι επιπτώσεις του εκφοβισμού στην ψυχική υγεία του παιδιού

Σήμερα όμως φαίνεται να έχει πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αποτελώντας ένα σημαντικό πρόβλημα της κοινωνίας μας με πολυδιάστατες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού.

Η ενσυναίσθηση είναι το κλειδί για έναν κόσμο χωρίς ενδοσχολική βία

Σύμφωνα με μελέτες των τελευταίων ετών, έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που βιώνουν εκφοβισμό παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα άγχους, κατάθλιψης και άλλων ψυχολογικών διαταραχών. Φαίνεται ότι οι επιπτώσεις του εκφοβισμού στην ψυχική υγεία του παιδιού είναι σαν ένα αόρατο σκοτεινό πέπλο που διαχέεται στη ζωή του, αφήνοντας ανεξίτηλα τραύματα στην παιδική ψυχή.

Ποιες είναι οι μορφές εκφοβισμού;

Ο εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται με διάφορες μορφές οι οποίες είναι πιθανό να συνυπάρχουν ακόμα και συνδυαστικά.

• σωματικός εκφοβισμός (φυσικός τραυματισμός, απειλή τραυματισμού, σπρωξίματα, χτυπήματα, φτυσίματα, μαλλιοτραβήγματα, καταστροφή προσωπικών ειδών του θύματος, κλπ.),
• λεκτικός εκφοβισμός (υβριστικές εκφράσεις και προσβολές),
• ηλεκτρονικός εκφοβισμός (υβριστικά/απειλητικά μηνύματα, παραποιημένα δεδομένα μέσω μηνυμάτων ή και βίντεο σε social media ή στο κινητό, κλπ),
• κοινωνικός εκφοβισμός (απομόνωση και κοινωνικός αποκλεισμός, δυσφήμιση και συκοφαντία, κακόφημα ψευδή στοιχεία - πιο συχνά ανάμεσα σε κορίτσια)
• ρατσιστικός εκφοβισμός (επιθέσεις λόγω καταγωγής, κοινωνικό-οικονομικού επιπέδου, σεξουαλικού προσανατολισμού, σωματικού ελαττώματος ή ασθένειας, γενικότερα λόγω της διαφορετικότητας)
• ή διάφορων χαρακτηριστικών),
• σεξουαλικός εκφοβισμός (ανήθικες χειρονομίες και αγγίγματα, υβριστικό λεξιλόγιο, σεξουαλικά υπονοούμενα, εικόνες με σεξουαλικό περιεχόμενο έως και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις).

Όλες οι μορφές μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά ψυχολογικά και σωματικά τραύματα στο θύμα με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική του υγεία.

Είδη ενδοσχολικής βίας: Λεκτική, σωματική, ψυχολογική, cyber bullying

Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού;

Ψυχολογικές επιπτώσεις: Το παιδί/θύμα που βιώνει τον εκφοβισμό νιώθει ότι απειλείται άδικα χωρίς να μπορεί να προστατέψει τον εαυτό του. Αισθάνεται αδύναμο και μόνο, υποφέρει από έντονο στρες το οποίο δεν μπορεί να διαχειριστεί, διαταραχές στον ύπνο ή/και στην όρεξη για φαγητό, πονοκέφαλοι και στομαχικές διαταραχές, καταθλιπτική συμπτωματολογία, μετα-τραυματικό στρες. Στις ακαδημαϊκές επιδόσεις παρουσιάζεται πτώση, μειωμένη συγκέντρωση ενώ παρουσιάζεται μεγαλύτερος ο κίνδυνος αυτοκτονίας συγκριτικά με άλλα παιδιά. Άλλη μία σημαντική συνέπεια είναι ότι το παιδί/θύμα πιστεύει ότι όλο αυτό συμβαίνει επειδή δεν είναι άξιο ν αγαπηθεί ή να γίνει αποδεκτό από άλλα άτομα με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.

Όταν μάλιστα πρόκειται για ηλεκτρονικό εκφοβισμό, το παιδί νιώθει ότι δεν μπορεί να βρει την απαραίτητη αίσθηση ασφάλειας ούτε καν στο σπίτι του που για όλους μας λειτουργεί ως καταφύγιο. Αυτή η αίσθηση είναι πιθανό να ενισχύσει την αίσθηση αδυναμίας και απώλειας ελέγχου.

Μπορούν να υπάρξουν και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις;

Δυστυχώς δεν πρόκειται για κάτι που έγινε, αντιμετωπίστηκε και τελείωσε. Μπορούν να υπάρξουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που είναι πιθανό να διαμορφώσουν την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου στην εφηβεία και στη νεαρή ενηλικίωση. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μετατραυματικών και άλλων ψυχικών διαταραχών αργότερα στη ζωή τους. Επίσης, έχουν παρατηρηθεί νευροβιολογικές αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την επεξεργασία του στρες, επιβεβαιώνοντας τη βαθιά επίδραση του φαινομένου σε βιολογικό επίπεδο.

Πόσο σημαντικό είναι το υποστηρικτικό περιβάλλον για το παιδί/θύμα;

Ας αναλογιστούμε πόσο σημαντικό είναι για όλους μας να νιώθουμε ότι έχουμε γύρω μας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον στις δύσκολες στιγμές μας. Πόσο σημαντική είναι η αίσθηση ασφάλειας και αποδοχής και πόσο αυξάνεται η ψυχική μας ανθεκτικότητα. Πολύ περισσότερο με τα παιδιά που δεν έχουν τη λογική των ενηλίκων αλλά ούτε και μπορούν να στηριχτούν μόνα τους. Οι έρευνες έρχονται να επιβεβαιώσουν τα παραπάνω καθώς υποστηρίζουν πως ένα ισχυρό υποστηρικτικό περιβάλλον από το σπίτι αλλά και το σχολείο μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά, περιορίζοντας την έκταση των ψυχολογικών βλαβών στα παιδιά/θύματα. Η ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης και η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης αποτελούν κρίσιμα εργαλεία για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των συνεπειών του εκφοβισμού.

Γιατί τα παιδιά έχουν εξοικειωθεί με τη βία;

Ας κρατήσουμε στο μυαλό μας ότι γενικότερα ο εκφοβισμός μπορεί να έχει πολυεπίπεδες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού, επηρεάζοντας τόσο τη συναισθηματική του ευεξία όσο και την κοινωνική του λειτουργία. Είναι πολύ σημαντική η αναγνώριση του προβλήματος, η έγκαιρη παρέμβαση και η ενίσχυση των μηχανισμών ανθεκτικότητας έτσι ώστε να μειωθούν οι δυσάρεστες αρνητικές συνέπειες μέσα από ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον. Αν και το καλύτερο μέτρο αντιμετώπισης δεν είναι άλλο παρά η πρόληψη.

Μαρίνα Μόσχα

Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Αγωγής Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας

Δείτε εδώ το αφιέρωμα που ετοιμάσαμε με αφορμή την Πανελλήνια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού