Ο πλακούντας είναι το μεγαλύτερο εμβρυϊκό όργανο. Πρόκειται για ένα «προσωρινό» όργανο, υπό την έννοια ότι η λειτουργία του παύει με το πέρας του δευτέρου σταδίου του τοκετού, οπότε και το νεογνό έχει εξέλθει της μήτρας και μπορεί να ξεκινήσει να αναπνέει από μόνο του.
Όσο το μωρό αναπτύσσεται προστατευμένο μέσα στη μήτρα, είναι «συνδεδεμένο» με τον πλακούντα μέσω του ομφαλίου λώρου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Το μωρό εξαρτάται από τον πλακούντα τόσο για το μεταβολισμό του, όσο και για την προστασία του.
Σε κάποιες όμως περιπτώσεις ο πλακούντας εμφανίζει παθολογίες.
Οι παθολογίες της κύησης, που οφείλονται στον πλακούντα μπορούν σχηματικά να χωριστούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
- παθολογίες, που οφείλονται σε ανωμαλίες στη δομή του πλακούντα
- παθολογίες, που οφείλονται σε ανωμαλίες στην εμφύτευση του πλακούντα
- φλεγμονές του πλακούντα
Ας δούμε τις παθολογίες του πλακούντα, οι οποίες σχετίζονται με τις διάφορες φλεγμονές, που μπορεί να εντοπισθούν σε αυτόν…
Τι είναι η φλεγμονή;
Καταρχάς με τον όρο φλεγμονή αναφερόμαστε σε διεργασίες, οι οποίες αποτελούν μέρος της αντίδρασης του οργανισμού απέναντι σε βλαπτικούς παράγοντες, όπως είναι μικρόβια, ιοί, καρκινικά κύτταρα, κατεστραμμένα κύτταρα ή χημικοί παράγοντες. Η φλεγμονή είναι μέρος της «προσπάθειας» του οργανισμού να προστατευθεί από τους βλαπτικούς αυτούς παράγοντες, ενώ στη διεργασία αυτή εμπλέκονται κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (του συστήματος αμύνης του οργανισμού), κύτταρα του αίματος καθώς και ουσίες, οι οποίες παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα.
Η φλεγμονή αποσκοπεί στην εξάλειψη του βλαπτικού παράγοντα και στον καθαρισμό του οργανισμού από νεκρωτικά κύτταρα και βλαφθέντες ιστούς, ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία επούλωσης των υγειών ιστών.
Ποιες είναι οι συνέπειες της φλεγμονής του πλακούντα και ποια τα αίτιά τους;
Αν παρατηρήσουμε τον φλεγμένοντα πλακούντα κάτω από το μικροσκόπιο, θα διαπιστώσουμε την σε αυτόν υψηλή συγκέντρωση κυττάρων, που εμπλέκονται στην αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Οι φλεγμονή στον πλακούντα έχει συνδεθεί με αυξημένες πιθανότητες για:
- πρόωρο τοκετό,
- εμφάνιση προβλημάτων στην ανάπτυξη του μωρού (κυρίως του νευρικού του συστήματος)
- ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη
- ενδομήτριο θάνατο του μωρού, όπως φαίνεται από μελέτη του 2012
Με βάση το αίτιο της φλεγμονής, μπορούμε να διακρίνουμε δύο κατηγορίες φλεγμονών του πλακούντα:
- λοιμώδεις
- ιδιοπαθείς
Τι είναι οι λοιμώδεις φλεγμονές του πλακούντα;
Λοιμώδεις φλεγμονές στον πλακούντα ενδέχεται να εμφανιστούν μετά από εποικισμό του από:
- Βακτήρια (π.χ. Ωχρά Σπειροχαίτη, Μυκοβακτήριο της Φυματίωσης)
- Ιούς (π.χ. Κυτταρομεγαλοιός)
- Παράσιτα (π.χ. Τοξόπλασμα)
Ο εποικισμός αυτός του πλακούντα προκαλείται σε μερικές περιπτώσεις από τη μετάβαση τέτοιων βλαπτικών παραγόντων σε αυτόν μέσου του αίματος της μητέρας.
Σε άλλες όμως περιπτώσεις – και αυτό αφορά ιδιαίτερα κάποια μικρόβια – οι βλαπτικοί παράγοντες ενδέχεται να εντοπίζονται στον κόλπο της γυναίκας και να εισέλθουν στην ενδομητρική κοιλότητα δια του τραχήλου και εν συνεχεία να φθάσουν στον πλακούντα.
Μία κατάσταση, που αυξάνει τις πιθανότητες εποικισμού του πλακούντα, αλλά και των μεμβρανών, που περιβάλλουν το μωρό, από μικρόβια δια αυτής της οδού είναι η επί μακρόν παραμονή του μωρού μέσα στη μήτρα μετά τη ρήξη των υμένων (αυτό που ονομάζουμε «σπάσαν τα νερά»).
Αν η ρήξη αυτή λάβει χώρα σε τελειόμηνο κύηση, τότε απλά προκαλείται τοκετός ή (αν υφίστανται οι σχετικές ενδείξεις) καταφεύγουμε στην καισαρική τομή. Η κατάσταση όμως είναι προβληματική, αν η ρήξη συμβεί πρόωρα. Τότε ίσως καταστεί απαραίτητο το μωρό, προκειμένου να προστατευθεί από τις συνέπειες της φλεγμονής, να χρειαστεί να γεννηθεί πρόωρα (συνήθως με καισαρική τομή).
Τι είναι οι ιδιοπαθείς φλεγμονές του πλακούντα;
Ιδιοπαθείς χαρακτηρίζονται οι φλεγμονές, των οποίων το αίτιο κατ’ ουσίαν αγνοούμε.
Οι ιδιοπαθείς φλεγμονές του πλακούντα αποτελούν ένα πεδίο συστηματικής μελέτης τα τελευταία χρόνια. Οι φλεγμονές αυτές αντιμετωπίζονται ως αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας έναντι του εμβρύου.
Στο σημείο αυτό χρήσιμες θα ήταν κάποιες διευκρινίσεις σχετικές με τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος.
Όλα τα κύτταρα ενός οργανισμού έχουν στην επιφάνειά τους κάποιες πρωτεΐνες, των οποίων η δομή είναι απολύτως εξειδικευμένη για το συγκεκριμένο οργανισμό και μόνον. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως οι πρωτεΐνες αυτές αποτελούν την τρόπον τινά «ταυτότητα» του κυττάρου.
Τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού «αναγνωρίζουν» και «ελέγχουν» τις συγκεκριμένες πρωτεΐνες και με βάση τη δομή τους αντιμετωπίζουν τα κύτταρα ως «ημέτερα», δηλαδή ως κύτταρα του ίδιου του οργανισμού, ή ως «ξένα». Τα κύτταρα, που αναγνωρίζονται ως «ξένα» δέχονται την «επίθεση» του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού και καταστρέφονται.
Αν τώρα στον οργανισμό ενσωματωθεί ένα όργανο, του οποίου τα κύτταρα έχουν τελείως διαφορετικές πρωτεΐνες αυτού του είδους στην επιφάνειά τους, τότε ολόκληρο το όργανο αυτό δέχεται την επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος.
Αυτή ακριβώς είναι και μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της μεταμόσχευσης οργάνων.
Προκειμένου να προβούμε στην επέμβαση αυτή, το πρώτο μας μέλημα είναι να βρούμε το λεγόμενο «συμβατό δότη». Ο συμβατός δότης είναι αυτός, του οποίου τα κύτταρα έχουν πρωτεΐνες, που «μοιάζουν αρκετά» με τις πρωτεΐνες του λήπτη. Σε αντίθετη περίπτωση το μεταμοσχευθέν όργανο δέχεται την «άμεση επίθεση» του ανοσοποιητικού συστήματος του λήπτη, οπότε και έχουμε την απόρριψή του από τον οργανισμό.
Τα κύτταρα του εμβρύου όμως δεν έχουν στη μεμβράνη τους πρωτεΐνες όμοιες με αυτές της μητέρας. Επομένως, το έμβρυο είναι «ξένο σώμα» για το μητρικό οργανισμό.
Υπό φυσιολογικές συνθήκες ο πλακούντας «προστατεύει» το μωρό από τις αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας. Αν όμως, για λόγους, που μας είναι εν πολλοίς άγνωστοι, η προστασία αυτή του πλακούντα πάψει να υφίσταται τότε επ’ αυτού εμφανίζεται φλεγμονή.
Η φλεγμονή στον πλακούντα είναι εξαιρετικά συχνή σε τελειόμηνες κυήσεις και στις περιπτώσεις αυτές η εμφάνισή της δεν συνδέεται με την εκδήλωση ουσιωδών προβλημάτων στο έμβρυο, όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2015. Εντούτοις, στις περιπτώσεις αυτές η φλεγμονή αυτή είναι μάλλον περιορισμένη σε έκταση.
Τουναντίον, φλεγμονή μεγάλης έκτασης στον πλακούντα συνδέεται με την εκδήλωση των προαναφερθέντων παθολογιών (ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη, πρόωρος τοκετός, ενδομήτριος θάνατος του μωρού).
Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως οι ιδιοπαθείς φλεγμονές του πλακούντα μοιράζονται τους ίδιους παθολογικούς μηχανισμούς με αυτούς, που εμπλέκονται στην απόρριψη μεταμοσχευμένων οργάνων.
Μάλιστα έχει καταγραφεί υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης τέτοιου είδους φλεγμονών στον πλακούντα σε περιπτώσεις κυήσεων, που προέκυψαν από δωρεά ωαρίων. Σύμφωνα με την εξήγηση, που έχει δοθεί για το φαινόμενο αυτό, οι φλεγμονές είναι συνηθέστερες σε τέτοιες κυήσεις, διότι τότε το μωρό δεν έχει καμία «γενετική συγγένεια» με την κυοφορούσα μητέρα του, εν αντιθέσει με αυτό, που συμβαίνει στις άλλες κυήσεις, στις οποίες το μωρό μοιράζεται με τη μητέρα του το μισό του γενετικό υλικό.
Η εκδήλωση ιδιοπαθών φλεγμονών στον πλακούντα έχει τέλος συνδεθεί ακόμα και με την εμφάνιση προεκλαμψίας.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
www.eleftheia.gr
